Studije >

Romi u zatvorenom krugu bede

Studija SANU i Ombudsmana "Prilozi strategiji unapređenja položaja Roma": Često žive ispod granice siromaštva, u nehigijenskim naseljima, njihov životni standard je ispod nacionalnog minimuma, a životni vek kraći od prosečnog

Većina Roma u Srbiji živi u lošim uslovima, najčešće ne zaršavaju ni osnovnu školu, nisu konkurentni na tržištu rada, njihov životni standard je ispod nacionalnog minimuma, a životni vek kraći od prosečnog. Često žive ispod granice siromaštva, u nehigijenskim naseljima. Ovo su neki od nalaza i teškoća sa kojima se suočavaju Romi u Srbiji, a koji su predstavljeni u publikaciji „Prilozi strategiji unapređenja položaja Roma" Srpske akademije nauka i umetnosti i Zaštitnika građana republike Srbije.

Publikacija se bavi pravima Roma, afirmativnim merama za poboljšanje njihovog položaja, preprakama sa kojima se suočavaju i načinima za njihovo prevazilaženje i postizanje jednakosti u odnosu na većinsko stanovništvo.

Prema istraživanju javnog mnjenja o položaju Roma koje je sproveo Poverenik za zaštitu ravnopravnosti krajem 2012. godine, građani Srbije percipiraju Rome kao najugroženiju grupu s aspekta izloženosti diskriminaciji. Kao najdiskrimisaniju grupu, Rome je spontano navelo 38 odsto ispitanih. To je manje za 7 odsto, odnosno 12 odsto nego u istraživanjima iz 2010. i 2009. Romi su na trećem mestu prema etničkoj distanci koju građani iskazuju, odmah iza Albanaca i Hrvata. Čak 53,3 odsto građana ne bi želelo Roma u porodici, 28 odsto građana ne bi želelo da Romi budu državnici, 25,9 odsto ispitanika ne želi da Rom bude vaspitač njihove dece, 18,7 odsto ispitanih ne želi Roma za šefa, 18,2 odsto za prijatelja, 12,5 odsto za komšije, 11 odsto za kolege, a 5,9 odsto ispitanika ne želi da Rom bude državljanin Srbije.

Ustavom i zakonima priznata jednakost građana ne garantuje ranjivim grupama, među kojima su i Romi, da će im jednak pristup pravima omogućiti i to da ih ravnopravno ostvaruju. Da bi se to obezbedilo potrebno je da se ciljanim afirmativnim merama stvaraju pravičniji uslovi u kojima se pripadnicima ovih društvenih grupa garantuju određene olakšice prilikom ostvarivanja prava značajnih za otklanjanje dugotrajnih nepovoljnih životnih uslova i diskriminacije.

Afirmativnim merama se obezbeđuje pravičniji pristup pravima za građane koji se, zbog dugotrajnog uticaja nepovoljnih socijalno-ekonomskih činilaca, nalaze u položaju koji je izvor njihove građanske nejednakosti i društve neisključenosti.

Kada je reč o afirmativnim merama za smanjenjenje siromaštva Roma i njihovom društvenom uključivanju, treba napomenuti da postoje programi koji se primenjuju u obrazovanju, kao i pri zapošljavanju, ali oni nisu bliže propisani nijednim dokumentom osim u Zakonu o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja koji utvrđuje da „izuzetno, pojedina lica ili grupe lica mogu da upišu srednju školu pod povoljinim uslovima radi postizanja pune ravnopravnosti u sticanju obrazovanja u skladu sa merilima po postupku koji piše ministar". Rok za donošenje podzakonskog akta istekao je 2012. godine, ali ni za školsku 2013/14. ministar ga nije propisao.

U „Izveštaju o ostvarivanju Strategije za unapređivanje položaja Roma" iz 2013. godine, Zaštitnik građana ukazuje na to da se određene mere „afirmativne akcije" prilikom upisa romskih učenika u srednje škole i na fakultete primenjuju od 2003. godine i da se njihovom primenom obezbedi nekoliko stotina mesta godišnje za učenike i studente romske nacionalnosti.

Kada je o upisu na fakultete reč, nisu utvrđeni nikakvi kriterijumi na osnovu kojih studenti romske nacionalnosti mogu da upišu studije. Određene provizorne mere afirmativne akcije ostvaruju se zahvaljujući upornosti romskih aktivista, a odnose se samo na upis na prvu godinu studija na teret budžeta Republike Srbije. Zahvaljujući ovim merama, na fakultete u Srbiji svake godine se upiše oko 250 studenata. Podaci o tome koliko ih završi studeije nisu poznati.

Ombudsman smatra da pomenutim izveštajem mere afirmativne akcije za zapošljavanje nisu propisane, a da postojeće podsticajne mere ne doprinose ciljevima „Strategije za unapređenje položaja Roma". Tokom 2012. godine u javne radove uključeno je 209 lica, što je za 22 odsto manje nego godinu dana ranije. Iste godine 12 lica romske nacionalnosti je zaposleno kroz meru subvencija za otvaranje novih radnih mesta, a 41 je koristilo subvenciju za samozapošljavanje.

Kako bi mere „afirmativne akcije" doprinele punom uključivanju Roma, neopohodno je pre svega obezbediti društvenu podršku. Da bi se ona ostvarila potrebno je da se o socijalno-ekonomskoj integraciji Roma prethodno izjasni Narodna skupština Republike Srbije, čiji bi stav pomogao njihovom povoljnijem društvenom prihvatanju.

Istraživanje Zaštitnika građana iz 2013. godine pokazuje da ova nacionalna manjina kao najvažnije elemente socio-ekonomske integracije vidi zapošljavanje i stanovanje. Uslovi stanovanja u romskim naseljima povezani su sa siromaštvom koje je posledica uskraćenosti u drugim sferama života, kao i diskriminacije, predrasuda i netolerancije sa kojom se većina Roma susreće u svakodnevnom životu.

Prema istraživanju iz 2002. godine u romskim naseljima u Srbiji živelo je oko 250.000 Roma. Prema popisu iz iste godine, oko 108.000 osoba bi se izjasnilo kao Rom. Prema Strategiji za unapređenje položaja Roma iz 2009. godine procenjeno je da se u Srbiji nalazi između 250.000 i 400.000 pripadnika ove nacionalne manjine. U izveštaju Evropske komisijie iz 2011. procenjeno je da je u Srbiji između 400.000 i 800.000 Roma.

Istraživanjem iz 2002. evidentirano je 593 romska naselja na teritoriji Srbije nastanjenih sa više od sto ljudi. Populacija koja živi u romskim naseljima koncentrisana je u četiri velika područja: na teritoriji beogradskog regiona, u severozapadnom delu centralne Srbije, u Vojvodini i južnoj Srbiji. Po populaciji najbrojnija su naselja u južnim delovima zemlje, a najveća je koncentracija naselja u beogradskom i mačvanskom i kolubarskom okrugu. Oko 53 odsto naselja nalazilo se u urbanom području, a ostala su bila prigradska i ruralna. Veličina naselja varira od 10-15 objekata koncentrisanih duž jedne ulice, do naselja sa preko 1.000 kuća. Istraživanja sprovedena u različitim perodima i na različitim teritorijama pokazala su da je jedna trećina romskih naselja nastala neplanski, suprotno važećim urbanističkim planovima.

Veliki problem sa kojim se suočavaju pripadnici romske zajednice je diskriminacija. Usvajanjem Zakona o zabrani diskriminacije 2009. godine, Srbija je uspostavila celovit sistem pravne zaštite od diskriminacije u kojem važno mesto ima Poverenik za zaštitu ravnopravnosti. Jedno od najznačajniih ovlašćenja Poverenika jeste da prima pritužbe zbog diskriminacije, utvrđuje da li je diskriminacija diskriminacija izvršena, o tome da mišljenje i preporuke i izriče zakonom utvrđene mere. Od izbora Poverenika, 5. maja 2010. godine do 1. novembra 2013. godine, od ukupnog broja podnetih pritužbi 5,33 odsto odnosilo se na diskriminaciju po osnovu pripadnosti romskoj nacionalnoj zajednici, što je 35,81 odsto od ukupnog broja pritužbi po nacionalnoj propadnosti. Najveći broj pritužbi odnosi se na diskriminaciju romske dece u oblasti obrazovanja, slede pritužbe koje se odnose na diskriminaciju u oblasti stanovanja i u oblasti javnog informisanja. Meritorno je okončano 25 postupaka, a 17 je rezultiralo mišljenjem da je diskriminacija izvršena. Među preporukama mera upućenim organima javne vlasti 3,36 odsto se odnosi na unapređivanje položaja romske zajednice, a od 9 podnetih tužbi, trećinu čine kojima se traži sudska zaštita od diskriminacije.

U izveštaju Saveta Evrope „Ljudska prava Roma i nomada" navodi se da veliki broj pripadnika romskiske zajednice živi u neformalnim naseljima, da je 72 odsto romskih naselja nelegalizovano, da samo u Beogradu postoji 137 neformalnih romskih naselja, kao i da je tokom 2011. zabeležen povećan broj prinudnih iseljavanja. Romska deca u malom broju pohađaju predškolske ustanove, a prema podacima Evrospske komisije protiv rasizma i netolerancije, nikada nije pohađalo nastavu ili je napustilo školovanje, dok je samo 9,6 odsto nastavilo i završilo dalje obrazovanje. Diskriminacija prema romskim učenicima u obrazovnom sistemu je i dalje izražena i ona je jedan od glavnih razloga ranog napuštanja školovanja ili završavanja sa niskim obrazovnim postignućima. Procenjuje se da oko 2.000 Roma nije upisano u matične knjige rođenih, a najveći broj ih je raseljen sa Kosaova i Metohije. U ovoj oblasti došlo je do izvesnog poboljšanja. Dopunama Zakona o vanparničnom postupku propisan je i postupak utvrđivanja vremena i mesta rođenja lica koja nisu upisana u matične knjige.

(Izvor: Prilozi strategiji unapređenju Roma u Srbiji", Srpska akademija nauka i umetnosti i Zaštitnik građana republike Srbije)

(Videti takođe: Umetnost preživljavanja: gde i kako žive Romi u Srbiji Аутор: Božidar Jakšić,Goran Bašić)

 

POŠALJI KOMENTAR REDAKCIJI		ODŠTAMPAJ TEKST

---