Digitalizacija srpskih službenih novina 1813–2013. >

Ogledalo vremena

Digitalni arhiv srpskih i jugoslovenskih službenih novina objavljivanih tokom poslednja dva veka, koji je "Službeni glasnik" načinio i koji je odnedavno dostupan svima, jedan je od najboljih izvora srpske državno-pravne tradicije, istorije i kulturnog nasleđa

Početkom ovog leta preduzeće "Službeni glasnik" promovisalo je projekat "Digitalizacija srpskih službenih novina 1813–2013." i otvorio sajt www.sluzbenenovine.rs na kome se nalazi digitalizovani arhiv srpskih i jugoslovenskih službenih glasila od 1813. do 1945. Time je učinio dostupnim javnosti jedan od najboljih izvora srpske državno-pravne tradicije, istorije i kulturnog nasleđa.

Naše prve zvanične službene novine su Novine serbske, osnovane i objavljivane u Kragujevcu 1834. godine, u Kneževini Srbiji, kao sledbenik novina istog imena Novine serbske iz carstvujuščega grada Vijene / Novine srbske u Vijeni osnovanih 1813. godine u Beču. Kasnije su se zvale Srbske novine pa Srpske novine, da bi 1919. godine postale Službene novine Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, a zatim, do 1945. godine – Službene novine Kraljevine Jugoslavije. Sa nastankom posleratne Jugoslavije dobijaju naziv Službeni list DFJ, a potom, sa promenom imena države, Službeni list FNRJ i Službeni list SFRJ.

O PROJEKTU: Projekat "Digitalizacija srpskih službenih novina 1813–2013." započeo je 2008. godine na inicijativu mr Slobodana Gavrilovića, u to vreme direktora "Službenog glasnika". Oslanjajući se na sopstvene izvore finansija i službenih novina koje poseduje, a u saradnji sa Narodnom bibliotekom Srbije, Narodnom bankom Srbije i Arhivom Srbije, "Službeni glasnik" je krenuo u realizaciju projekta. Projekat je predvodio profesor dr Slobodan G. Marković, a realizovao ga tim stručnjaka i saradnika (oko 60) čiji je koordinator bila Svetlana Albijanić. Tada je zamišljeno da kraj projekta u avgustu 2013. godine uveliča veliki "Glasnikov" jubilej, 200 godina rada. Ali, na čelo preduzeća je u međuvremenu postavljen Radoš Ljušić, počela su otpuštanja, o projektu digitalizacije je vodilo računa samo troje ljudi, onoliko koliko su im mogućnosti dozvoljavale. Smatra se da ovog januara na čelo "Glasnika" nije došla dr Jelena Trivan, projekat "Digitalizacija srpskih službenih novina 1813–2013." još uvek ne bi bio dostupan javnosti.

Rezultati su sledeći: do sada je digitalizovano 24.055 brojeva službenih novina od 1834. do 1945. godine, i 2105 brojeva Novina serbskih od 1813. do 1819. Izdanja između 1869. i 1944. godine su u bazi zastupljena 96,58 odsto. Preostaje da se digitalizuju brojevi koji su objavljeni 1836. i 1844. godine, polovine 1853, 1860, 1866, 1867. i 1868. godine, i brojevi iz 1861. godine koja za zada nije nađena, kao i 223 izdanja Novina serbskih od 1820-1822. godine, i 206 brojeva lista Slavenoserbskija vjedomosti koji je izlazio u Beču između 1792. i 1794. Nakon toga, ova baza službenih novina biće kompletna i jedinstvena. Kao celina, predstavljaće zbirku svih pravnih akata izdatih od 1813. i veliki trezor političke i kulturne istorije Srbije, a činjenica da u Srbiji postoji kontinuitet od preko 180 godina izlaženja ovakvih novina sam po sebi govori o njegovom značaju.

PRETRAŽIVANJE: Činjenica da su Novine serbske do 1868. godine izlazile na slavenosrpskom jeziku i da su štampane predvukovskom ortografijom suočila je saradnike na projektu sa problemom kako omogućiti savremenom korisniku da pretražuje korpus tekstova koji je pisan ortografijom koju ne poznaje i jezikom kojim ne vlada u potpunosti. Iz tog razloga je u digitalizaciji Novina serbskih uvedena lematizacija (pripisivanje odrednica) za slavenosrpsko razdoblje izlaženja novina (1813–1822, 1834–1868), što je svojevrsna novina u ovakvom poslu. Jedan od rukovodilaca ovog projekta, profesor dr Aleksandar Kostić, koji je iskustvo na realizaciji Frekvencijskog rečnika srpskog jezika primenio na digitalizaciju Novina serbskih, objašnjava da lematizacija pruža mogućnost da svaki pojam bude povezan s različitim leksičkim izrazima istog pojma u istoriji jezika na kome su izlazile novine: "To je od posebnog značaja, jer se ukupan fond službenih novina odnosi na dva varijeteta srpskog jezika – slavenosrpski i savremeni književni srpski jezik – koji imaju različit leksički izraz kod niza pojmova. Putem lematizacije korisnik koji unese na primer pojam "ministarstvo" dobiće izlistane podatke i o svim stranama na kojima se pominje ‘ministerstvo’, ‘popečitelstvo’ ili ‘попечител(ь)ство’. Pošto je srpski jezik flektivan, odnosno imenice se menjaju po padežima, prilikom lematizacije se uz svaku imenicu unose i svi padežni oblici koji se zatim dobijaju pri pretrazi. Na taj način je lematizovan celokupni korpus imenica iz Novina serbskih / Srbskih novina od 1813. do aprila 1868. godine." Lematizacija je ograničena na imenice, objašnjava profesor Kostić, jer se s razlogom može pretpostaviti da će najveći broj upita biti u okviru ove vrste reči: u savremenom srpskom jeziku verovatnoća da reč u tekstu bude imenica, iznosi 30 posto, a nema razloga da se pretpostavi da je u slavenosrpskom taj procenat drugačiji.

Nedeljnik Vreme je još na početku ovog projekta objavio reprint prvog broja Novina serbskih (vidi broj 1023). Kako se to u tekstovima o Novinama serbskim obično naglašava, njihov prvi broj je objavljen s dozvolom austrijskog cara, "na polzu naroda" 1813. godine, u "carstvujuščem gradu Vijeni", u petak, 1. avgusta po starom, a 13. avgusta po novom kalendaru. Bile su to prve dnevne novine na srpskom jeziku! Osnovali su ih i uređivali Dimitrije Davidović, prvi profesionalni srpski novinar i potonji pisac Sretenjskog ustava, političar i diplomata, i Dimitrije Frušić, student medicine, potonji ugledni lekar. Oni su objavili prve vesti na srpskom o aktuelnim događajima u zemlji u srpskim novinama. Pod naslovom "Iz Serbije" objavljeno je da "ljudstvo, koje je ovog leta iz Beograda protiv Turaka izišlo, jeste 1600 veliko", da su se "Serbi na četiri časti podelili; dve su pošle k Nišu, a dve k reci Drini", i da su "Turci veoma slabi, i samo do pet-šest hiljada ljudi jaki". Prve tri godine u Beču list je izlazio svakoga dana osim subote i praznicima, a zatim dva puta nedeljno, sredom i subotom. Prodavao se pretplatom. Tiraž od 800 primeraka, koliko je bilo potrebno da bi se otplatili troškovi izrade novina, nikad nije dosegnut. Najviše pretplatnika je bilo 1814. godine, njih 450. Međutim, od tada je tiraž počeo da opada uprkos sve boljem sadržaju i Davidovićevim apelima za "rodoljubivu potporu svih dobrih Srba". Kada je broj prenumeranata pao ispod 100 (od čega ih je samo pet bilo iz Srbije i jedan iz Crne Gore – Petar I Petrović Njegoš) Novine serbske su 1822. godine prestale da izlaze. Dimitrije Davidović se vratio u Srbiju, postao sekretar knjaza Miloša Obrenovića, i uspeo da u januaru 1834. godine u Kragujevcu obnovi svoje glasilo Novine srbske. Početni tiraž je bio 600 primeraka. Novi-stari urednik Dimitrije Davidović uveo je moderni koncept: analizu i komentare onoga što se u Srbiji i oko nje događalo, vesti s berze, pripovetke, anegdote, rečnik stranih reči... Sledeće godine Novine srbske sele se u Beograd, a 1836. dobijaju novog urednika: Dimitriju Davidoviću je naređeno da uređivanje preda Dimitriju Isailoviću. Godine 1844. postaju Srbske novine, a s promenom pravopisa, 1868. godine – Srpske novine.

Svedok istorije: Novine srbske /Srpske novine prenosile su zvanične vesti, zakone, akte i ukaze, pa i, recimo, 1834. godine Hatišerif o autonomiji Kneževine Srbije unutar Osmanskog carstva, i Sultanski Berat o naslednom kneževskom dostojanstvu podarenom Milošu Obrenoviću, iduće godine – Sretenjski ustav. Godine 1878. je štampana Objava povodom proslave proglašenja nezavisnosti Kneževine Srbije na Berlinskom kongresu, 1882. godine Proglas kneza Milana povodom proglašenja Srbije za kraljevinu,1903. godine Proglas povodom ubistva kralja Aleksandra i kraljice Drage, 1914. godine Proglas povodom austrougarskog Ultimatuma upućenog Srbiji nakon atentata u Sarajevu, 1919. godine Proglas regenta Aleksandra povodom stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, 1934. godine Proglas povodom ubistva kralja Aleksandra Karađorđevića u Marseju, i tako dalje. Objavljivane su i vesti iz unutrašnje politike, iz Evrope i iz sveta, pa su tako u prvom broju 1917. godine objavljeni stavovi američkog predsednika Vilsona navedeni kao nova "Deklaracija ljudskih prava", zatim komentar povodom govora engleskog kancelara Džorđa Lojda u londonskom parlamentu 19. aprila 1914. godine, i prilog posvećen nemačkim ratnim ciljevima. Objavljivani su i izveštaji raznih privrednih društava i ustanova kulture, kao i privatni oglasi. Tako je 1917. godine objavljen oglas o tečaju francuskog jezika, i o "Bukvaru za osnovnu školu Kraljevine Srbije od Srbe Čuturila koji je štampan u drugom izdanju i može se dobiti u Državnoj štampariji po ceni od 0,4 dinara koliko i košta. Prodaju vrši ekspedicija Srpskih novina." O nizu geografskih pojmova i događaja u svetu čitaoci u Srbiji su prvi put saznali iz ovih novina. Stotine autora objavljivalo je svoje književne radove na njihovim stranicama. Tako je, već u prvom broju Srpskih novina 1916. godine, objavljena i Oda srpskom narodu italijanskog pesnika Gabrijela d’Anuncija, dok su u narednim brojevima, pored ostalog, objavljene pesme Plava grobnica Milutina Bojića, Gradinar Rabindrata Tagore, novela Jabuka Iva Ćipika, soneti Jovana Dučića, esej Fridriha Ničea iz Ecce homo u prevodu Todora Mihajlovića, prikazi literarnih i muzičkih dela...

KRFSKI ZABAVNIK: Za vreme Prvog svetskog rata, od 1916. do 1918. godine Srpske novine su objavljivane na Krfu, gde su se tada nalazili kraljevska vlada, parlament, i druge institucije. Prema knjizi Predraga Pejčića Srpske novine u Krfu (izdanje "Službenog glasnika") ratno izdanje ovog glasila se donekle razlikuje po sadržaju od dotadašnjih, a jedan od najvažnijih izvora uredništva (glavni urednik Branko Lazarević) bile su informacije iz inostranih novina i savezničkih i nemačkih.

Pored službenog dela, uvode se mnogi oblici raznovrsnog novinarskog žanra i književnih priloga, pa njihov sadržaj poprima i kulturno-zabavni karakter. Mesečni dodatak Zabavnik (18 brojeva izašlo na Krfu) okupio je više generacija prvenstveno mladih naučnika i pesnika, ali i proznih pisaca. Objavljuju se pesme i književni tekstovi koji jačaju patriotski duh. Novine sa Krfa sadrže nove rubrike: Traži se, Pisma iz Srbije, Gde se nalaze, Srpska vojnička groblja, Pisma, Proslave krsnih slava pukova i pojedinaca, Vojni podsetnik, Sa bojnih polja; uveden je stalni podlistak "Uputstvo za održavanje zdravlja vojnika u rovovima", navođene su misli velikih vojskovođa i zanimljivosti iz ratova. Nekoliko brojeva povodom Vidovdana i Petrovdana imali su svečane uvodnike, zapise i pesme o Kosovu i kralju Petru. Kosovo Day, anonimnog autora iz Londona, pisano je specijalno za te brojeve. Tad je objavljena i Petrova vizija Milutina Bojića, i Ave Serbia Jovana Dučića, Srbija francuskog pesnika Pola Gotijea, beleške Stanislava Vinavera Pisano u Albaniji...

"Digitalizacija srpskih službenih novina 1813–2013." je državni kapitalni projekat, put i način kako se brine o nacionalnom identitetu. Nema razloga da ova rečenica bilo kom zazvuči kao prazna fraza.

 

POŠALJI KOMENTAR REDAKCIJI		ODŠTAMPAJ TEKST

---