Strip >

Od Zmaja do Janjetova

nikola dragomirović

Tradicija devete umetnosti u Vojvodini, stara 150 godina

U drugoj polovini 19. veka Vojvodina se našla u centru ekspanzije zabavnih i humorističkih časopisa širom Evrope. Na relaciji Novi Sad – Zagreb – Beč nastaje veliki broj zabavnih i humorističkih revija, i posebno u onima namenjenim deci i omladini svoje mesto nalaze i priče u slikama. To su najklasičniji protostripovi – humoreskni, maštoviti i katkad veoma smeli satirični prilozi koji su spoj poezije ili proze i slika. Veliku ulogu u stvaranju tog novog vida umetnosti na našim prostorima ima Jovan Jovanović Zmaj. Od "Komarca", koji je Jovanović uređivao od 1861. do 1863. godine, preko "Zmaja", "Starmalog" i drugih, u Vojvodini se nižu ilustrovani prilozi u formi prvobitnih stripova, nemih ili sa naracijom ispod slika, što je sve bilo na nivou tadašnje inostrane produkcije. Jedan od najvažnijih događaja za strip na ovim prostorima jeste osnivanje "Nevena" u Novom Sadu 1880. godine, časopisa za decu sa velikim brojem ilustrovanih priloga, koji je Jovan Jovanović Zmaj uređivao od prvog broja do svoje smrti 1904. godine. Veliki broj ilustracija za "Neven" radili su Titelbah, Bocarić, Šobajić, pa i sam Zmaj, a jednu od priča u slikama, Naš Gaja, po pesmi Jovana Jovanovića, nacrtao je Uroš Predić.

Vojvođanska klica stripa u domaćem izdavaštvu naglo je prekinuta izbijanjem Prvog svetskog rata.

Do značajne promene dolazi tek tokom šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog veka. Izuzev činjenice da Vojvodina obiluje talentovanim umetnicima koji su samo čekali svoju priliku, u Novom Sadu su se nalazile dve moderne štamparije velikog kapaciteta – u Forumu i Dnevniku. Brojni beogradski časopisi i magazini, od kojih je veliki broj onih koji sadrže stripove, štampani su u ova dva pogona. Za ponovni procvat vojvođanskog stripa je, paradoksalno, zaslužno i srpsko političko rukovodstvo tog vremena. U Kragujevcu je 1971. godine održan Kongres kulturne akcije u organizaciji srpskih liberala, gde je strip uvršten u šund literaturu pa samim tim zakonski oporezovan stopom od 31,5 odsto. Brojne revije i izdavačke kuće nisu se mogle nositi sa takvim finansijskim nametom. Primera radi, strip koji je u ostatku Jugoslavije koštao 3,5 dinara, u užoj Srbiji je naplaćivan 5 dinara. Srećom, Vojvodina je svojom poreskom autonomijom bila izuzeta od ovog finansijskog nameta i strip izdavaštvo je počelo da cveta. Forum (Marketprint) preuzeo je primat sa "Panoramom" (kasnijom "Stripotekom"), "Spunkom", "Spunk novostima", "Strip zabavnikom" i ostalim izdanjima. Dnevnik je pak počeo sa "Zlatnom serijom" i "Lunovim magnus stripom", revijama koje su se ukorenile zahvaljujući objavljivanju veoma pristupačnih stripova Bonelli produkcije. Vojvođanski Forum i Dnevnik su s vremenom postali perjanica srpskog strip izdavaštva i rasadnik velikog broja domaćih imena u svetu stripa, od kojih je veliki broj iz Pokrajine. Forumovi i Dnevnikovi umetnici, poput Baneta Kerca, Dejana Nenadova i Petra Meseldžije, ostvarili su i zavidnu inostranu karijeru.

Raspad Jugoslavije unazadio je strip izdavaštvo na prostoru cele Srbije, Forum / Marketprint i Dnevnik nisu uspeli da se izbore sa krizom i sankcijama. Umetnici počinju saradnju sa stranim izdavačima ili prestaju sa radom na stripu. Međutim, tokom devedesetih u Vojvodini se ipak pojavljuju novi autori: Novosađanin Zoran Janjetov od kraja osamdesetih počinje plodnu saradnju sa francuskim izdavačima, a posebnu slavu stiče radom sa Alehandrom Hodorovskim na nekoliko serijala; Saša Rakezić / Aleksandar Zograf iz Pančeva prisutan je u svetu stripa od sredine osamdesetih, a od devedesetih postaje izuzetno popularan autor u inostranstvu, posebno u Americi; Stevan Subić iz Zrenjanina, umetnik mlađe generacije (r. 1982), kvalitetom se probio na svetsku scenu: crta za francuski Delcourt i italijanski Bonelli, i po mišljenju kritike na putu je da tek pokaže svoje pune potencijale.

Marketprint oživljava "Stripoteku" 1997, koju pak od 2016. godine preuzima beogradska izdavačka kuća Darkwood. Prva pojava "Stripoteke" na kioscima neposredno nakon ratova, delovala je kao tračak nade da će se stvari normalizovati. Najvažniji vojvođanski izdavač danas je novosadska izdavačka kuća Komiko (osnovana 2009), sa katalogom koji objedinjuje sve meridijane, uključujući i domaće autore. Festivali stripa, izložbe, internet portali poput stripvesti.com, redovno održavane berze stripa – sve su to svedočanstva današnje veoma žive i razgranate kulture stripa u Vojvodini.


 

POŠALJI KOMENTAR REDAKCIJI ODŠTAMPAJ TEKST
 

POVEZANI ČLANCI