---

Zagrebačke likovne retrospektive >

Za sva vremena

U nizu aktuelnih produkcija o ličnostima jesu i dva likovna događaja koja se vezuju i za regionalni prostor ekszajednice – predstavljanje stvaralaštva Vjenceslava Richtera i Vaska Lipovca

Zagreb, danas, u svojevrsnoj progresivnoj reafirmaciji socijalnog života, živi solidnu agendu kulturnih događanja. Povrh turističke renesanse grada koju je postavila Martina Bienenfeld, direktorica tamošnje turističke organizacije grada, najvidljivija je muzejska kompetitivnost. Ona se čita i događa u značajnim produkcijama o ličnostima-ikonama bolje prošlosti i kao takvoj promociji nacionalnog kulturnog identiteta. Utakmici između standardnih repernih adresa galerijske scene Muzeja za umjetnost i obrt, Klovićevih dvora i MSU, priključili su se drugi igrači poput prezentacije performativnog života i dela Tomislava Gotovca, kojim je otvoren novi prostor, riječki Muzej moderne i suvremene umjetnosti u bivšoj fabrici "Rikard Benčić", i projekat o Nikoli Tesli u bivšem Meštrovićevom paviljonu u Zagrebu. Ova druga izložba, projekat "Mind from future" koji je ocenjen kao najveći naučno-umetnički događaj godine u Hrvatskoj, desetogodišnji je rad i scenografsko-futuristički spektakl Helene Bulaje Madunić sa preko stotinu saradnika. To je interesantan, drugačiji i moderan diskurs prezentacije života, stvaralaštva i vremenskog okruženja Nikole Tesle konceptualno postavljen kombinacijom Zagrebačke škole animiranog filma i New Yorker stripovske art deko estetike, i novih tehnologija.

U nizu aktuelnih zagrebačkih produkcija o ličnostima jesu i dva velika likovna događaja, retrospektive šireg društvenog značaja koje se vezuju i za regionalni prostor eks-zajednice, o kojima ovom prilikom pišemo.

VJENCESLAV RICHTER, MSU ZAGREB: Muzej suvremene umjetnosti u Zagrebu sačekao je osam godina od otvaranja nove zgrade kako bi, povodom stogodišnjice rođenja Vjenceslava Richtera (1917–2002), prikazao jednu od svojih najvrednijih zbirki, zaostavštinu ovog arhitekte na retrospektivnoj izložbi "Buntovnik sa vizijom". Richter nije tek samo jedan od najpoznatijih hrvatskih arhitekata dvadesetog veka, već i značajna ličnost jugoslovenske savremene posleratne umetničke scene u svim primenjenim žanrovima umetnosti od skulpture preko grafika do slikarstva. Njegova neoavangardna Richterova "Sekvenca" u okviru postavke novootvorenog beogradskog Muzeja savremene umetnosti, istovremeni je ključ za razumevanje njegovog kompletnog opusa prikazanog u Zagrebu. Među njima su i nacrti prvonagrađenih, a nikad izvedenih beogradskih Richterovih projekata: Muzeja Revolucije, Muzeja grada Beograda, Muzeja vazduhoplovstva i zgrade Beogradske opere. Trivije radi, pomenimo da je najznačajnije i jedino danas sačuvano Richterovo delo u našoj prestonici enterijer "Hrvatskog salona" u zgradi SIV-a, današnje Palate Srbije.

Vjenceslav Richter je kao aktivni učesnik međunarodnih "Novih tendecija" bio osnivač grupe EXAT 51 (Eksperimentalni atelje), koju su činili slikari i arhitekte Bernardo Bernardi, Zdravko Bregovac, Zvonimir Radić, Božidar Rašica, Vladimir Zarahović, Vlado Kristl, Ivan Picelj i Aleksandar Srnec. Uz stvaraoce okupljene oko Zenita – Ljubomira Micića, oni su bili najbliži ali i autentični ovdašnji pandan Bauhausu, u čijoj su školi i nasleđu pronalazili osnov za svoj manifest i kasniju praksu. Nastali ili okupljeni u vremenu jugoslovenskog raskida sa rigidnošću SSSR-a, krajem četrdesetih godina prošlog veka, i logičnoj posledičnoj, poratnoj socijalističkoj modernizaciji arhitekture življenja, Richter, Radić, Picelj i Srnec profesionalni život započinju sajamskom arhitekturom internacionalne promocije nove države FNRJ, od paviljona Izložbe knjiga NR Hrvatske preko Pariza, Beča, Stokholma, Hanovera, velike i važne izlože "Autoput bratstva i jedinstva" u Zagrebu i Beogradu 1950, fabrike Saponije u Osijeku do Nacionalnog muzeja starina u Alepu u Siriji, danas prepoznatljivog u opštoj strepnji za njegovu sudbinu u kontekstu građanskog rata u Siriji.

U monumentalnom ambijentu Muzeja suvremene umjetnosti, kuratorka izložbe Vesna Meštrić prikazala je Richterov život i vreme video-projekcijama i bluprintovima, maketama i predmetima u prostoru. Jer zapravo predmet i posmatrač u prostoru osnova su Richterovog razmišljanja po kome su čovek i njegovo vreme osnovno merilo vrednosti. Samoupravljanje je predstavljalo tadašnju životnu stvarnost, a Richter se zalagao za arhitektonski angažman umesto ili nasuprot nacrtne asistencije. Sinteza i artikulacija sistema u arhitekturi i urbanizmu bile su začetak njegove filozofije, koja se prenela kroz kasnije istraživanje transformabilnosti objekata od njegovog arhitektonski najlepšeg izvedenog dela koje je u svojoj zamisli tehnološki bilo ispred vremena – paviljona Jugoslavije u Briselu 1958, preko skulpture nazvane po njegovoj supruzi – Nada 1998–2000. u Duizburgu za Krupovu čeličanu.

Iako danas, možda, naizgled iza Richtera ne postoji trajna, celovita, kanonska realizacija dela, kapitalna izložba ne samo o njemu već i sama po sebi, apologija je i antropologija jednog zajedničkog vremena i govori suprotno. Počev od izložbenih detalja kakve su bile Richterove stolice, preko modernističkih enterijera kafana Ric, Corzo, Kavkaz, zbog čijih je eliminacija prethodne rustičnosti i kiča bio neshvaćen i osuđivan, pa sve do Titove zagrebačke rezidencije Vile "Zagorje", a danas predsedničkih dvora na Pantovčaku, koje je Richter u svojoj oporuci zaveštao kao predlog novog sedišta Muzeja suvremene umjetnosti. Postavka retrospektive zapravo je još jedna potvrda Richterove vanvremenske vrednosti, večitog retro trenda u arhitekturi, čija je estetika danas dominantna, kao i činjenice da visoka umetnost postaje muzejska pop kultura.

VASKO LIPOVAC – KLOVIĆEVI DVORI: Verovatno je zbog aktuelnog, višegodišnjeg, krvavog obračuna Kavačkog i Škaljarskog klana ovo potonje ruralno predgrađe Kotora svima poznato, kao što verovatno nije poznat i njegov, rođenjem, najslavniji žitelj. Vasko Lipovac u Klovićevim dvorima, nepodeljeni je utisak, izložba je godine u Hrvatskoj i Zagrebu.

Odrastao je u građanskoj porodici, koja je uprkos posleratnoj materijalnoj degradaciji podržala njegov umetnički senzibilitet i poslala ga na Akademiju primjenjenih umjetnosti u Zagreb. Taj fakultet opstao je tek koliko i same Lipovčeve studije od 1949. do 1955, ali je na njemu između ostalih predavao pomenuti Vjenceslav Richter, a Lipovčeva koleginica bila i Jagoda Buić. Ubrzo potom, doškolovavajući se u ateljeu Krste Hegedušića, Vasko Lipovac se oslobađa akademskog nasleđa, jer je odlika sticanja zanata kod starog majstora bila razvijanje individualnosti i posebnosti njegovih učenika.

Pred nama se otvara Lipovčev "Mediteranski brevijar", hronološka geneza njegove evolucije, sa simbolima sredine u kojoj je stvarao, čiju je tradiciju promovisao. Ona ga je u Splitu, gde je živeo, načinila jednako poznatim poput Smoja ili Dvornika, i svrstala u rang sa Meštrovićem i Rosandićem, dva opštepriznata vajara a nadasve kolege i Splićanina. Na samom početku stoje dva dela antropomorfne figuracije Kišobrani i Ikona, oba iz 1956, kao i faza uticaja EXAT-a, geometrijske figuracije bez naziva i narativa.

Kada na drvenim kockama svojim budućim tipiziranim likovima osenčavanjem doda pokret kao dopunu volumena i modela, ugledaćemo Lipovčev stil prijemčive likovne komunikacije u formi morskih suvenira, kojima je nehotice dao matricu. U figurama ljudi, mornara, devojaka, starijih gospođa, biskupa ili kicoša, čitaju se vedrina, humor, ironija, lepota Dalmacije i mora, u delima poput Kraljice, Marka Marulića, Svetog Vlaha, Kadeta.

Mornarev san otvara poglavlje najveće intrige istraživanja Vaska Lipovca, antropologiju erotike, egzibicionizma i voajerizma kao neočekivanu subverziju sredine u kojoj je postojala skrivena od očiju. Ali ipak, kulminacija karijere Vaska Lipovca bili su sportisti, od akrobata i žonglera, preko ekvilibrista na karikama do Biciklista, skulpture čiju je jedinstvenost i lepotu na ovom malom prostoru nemoguće dočarati. Retrospektiva Vaska Lipovca u Zagrebu otvorena je do sredine februara, i samo se može maštati kako bi bilo lepo da je ugoste Beograd ili Novi Sad.

 

POŠALJI KOMENTAR REDAKCIJI		ODŠTAMPAJ TEKST

---