Istorija stripa >

Zatomljeno nasleđe

saša rakezić

Ruski strip u Kraljevini Jugoslaviji – knjiga i izložba Irine Antanasijević, osim što sveobuhvatno predstavlja predratni strip, smatra se otkrićem za rusku publiku

U istoriji ovdašnje kulturne produkcije, jedan od najzanimljivijih ali i najmanje izvikanih fenomena bio je predratni strip. Od sredine tridesetih godina, podstaknuti objavljivanjem američkog novinskog stripa najpre u "Politici", a zatim i u više nedeljnih i dnevnih listova, a netom i u nizu specijalizovanih strip časopisa, domaći strip autori počeli su da objavljuju vlastite stripove. Bio je to prilično emancipovan iskorak za tadašnju sredinu, u vreme kada je strip scena u mnogo bogatijim evropskim zemljama tek bila u nastanku.

Među kuriozitetima koje ni danas nije moguće na jednostavan način objasniti jeste činjenica da su neka od najznačajnih imena našeg predratnog stripa (Solovjev, Lobačev, Navojev, Kuznjecov, Šenšin i drugi) bili ruski iseljenici, ili pak deca iseljenika nastanjenih u Kraljevini Jugoslaviji nakon Oktobarske revolucije. U Rusiji, u to vreme, strip u svom savremenom obliku praktično nije ni postojao, što znači da kreiranje stripa nije bilo deo tradicije koju su preneli iz svoje zemlje ili neke unapred smišljene strategije, već je to pre bio rezultat prilagođavanja iseljenika savremenom dinamičnom mediju koji je začuđujuće dobro uspeo da se primi u jednoj ipak siromašnoj sredini, i proizvod stvaralačkog zanosa.

Njihov doprinos u oblasti stripa bio je, može se reći, od vitalne važnosti. Strip istoričar Zdravko Zupan je smatrao da bi moguće objašnjenje moglo da bude činjenica da strip, u to vreme, nije bio visoko cenjena stvaralačka disciplina, naprotiv, da je većina profesionalnih umetnika smatralo strip za manje važnu delatnost, pa su se ustručavali da ih neko percipira kao neozbiljne (iako je, zahvaljujući prilično visokim tiražima, honorar za objavljene stripove bio više nego pristojan). Oni koji su bili prisiljeni da se snalaze kako znaju i umeju, prema Zupanu, bili su ljudi iz izbegličkih porodica, koji se nisu libili da prihvate bilo kakav posao, pa makar i – crtanje stripova. Razlog što oni nisu bili samo vešti izvođači naručenog posla, već su se odvažno upustili u kreiranje vlastitih crtačkih poetika, jeste što su oni istovremeno bili strip zaljubljenici, oduševljeni mogućnostima uzbudljivog novog medija.

Iako je za tako nešto svakako bilo potencijala, ta generacija crtača nije stigla da evoluira u snažno etabliranu scenu, možda i da postane deo lokalne izdavačke industrije kao što je bio slučaj u nekim od zapadnoevropskih zemalja u posleratnom periodu (iako ne spada u red najvećih evropskih država, Belgija posetioce dočekuje parolom "Dobro došli u zemlju stripa"). Zbog svega burnog što se dešavalo na našim prostorima, neke od autora je progutao ratni vihor, neki su napustili zemlju, a neki su čak i prerano završili život zbog bolesti, kao Navojev ili Ranhner. Protekle su decenije dok istraživači, poput Žike Bogdanovića ili Zdravka Zupana, nisu uspeli da rekonstruišu veći deo onog što se na strip sceni događalo, a reprint izdanja i izložbe su uvek bili zadocneli osvrt na nasleđe koje smo nepravedno zaboravili. Interesovanje za ruske autore kod nas pojavilo se tek poslednjih godina – tamo gotovo da nije bilo ni svesti o tome da su uopšte postojali nekakvi autori ruske nacionalnosti koji su stvarali strip u predratnoj Jugoslaviji.

Veliki doprinos svemu tome, kao most između kultura, dala je Irina Antanasijević, predavač na Filološkom fakultetu u Beogradu. Ona je bila glavni priređivač izložbe posvećene autorima ruskog porekla u Kraljevini Jugoslaviji održanoj u Domu ruske dijaspore "Aleksandar Solženjicin" prošle jeseni, koja je izazvala vidnu pažnju u Moskvi. Među izloženim radovima bili su originalne table stripova, predratna strip izdanja objavljena u Beogradu, i prevodi stripova srpskih autora ruskog porekla objavljeni tridesetih i četrdesetih godina u Švedskoj, Argentini i drugde. Dvojezični katalog izložbe, na srpskom i ruskom, realizovan je uz pomoć srpskih institucija kulture i autora, među kojima su Aleksa Gajić i Rade Tovladijac. Nakon izložbe objavljena je i knjiga Ruski strip u Kraljevini Jugoslaviji, koju je objavila izdavačka kuća Skifija iz Sankt Peterburga. Za razliku od pređašnjih istraživača koji su delali u našoj sredini, Antanasijevićeva je imala uvid u bogate ruske arhive (u Rusiji i inostranstvu), pa zato njena knjiga obiluje ličnim podacima i fotografijama autora za koje do tada nismo znali kako izgledaju. Razmatrajući delo ali i prilično koloritne lične sudbine strip crtača doratnog perioda, ovaj značajni istoriografski rad doprineo je osvetljavanju do danas gotovo nepoznatog momentuma koji rusku kulturu, i to neočekivano, preko Balkana, povezuje sa globalnim tokovima popularne kulture, dokazujući da je istorija jugoslovenskog stripa dovoljno zanimljiva pojava da bude opservirana čak i u jednoj velikoj i ozbiljnoj sredini kao što je ruska.


 

POŠALJI KOMENTAR REDAKCIJI ODŠTAMPAJ TEKST