Arhitektura >

Detalji iz beogradske škole stanovanja

Najnovija BINA, Beogradska internacionalna nedelja arhitekture, predstavila je arhitektu Aleksandra Stjepanovića izložbom "Infrastruktura društva: stanovanje i prateće funkcije, objekti dečije zaštite, školstva i visokog obrazovanja". Autori izložbe su Jelica Jovanović, Relja Ivanić i Marko Kažić

Objekti koje je projektovao Aleksandar Stjepanović sa svojim saradnicima postali su poslednjih godina veoma aktuelni – a najpoznatiji su Blok 23 na Novom Beogradu, naselje Banjica i Fakultet dramskih umetnosti – verovatno i zbog sve veće zainteresovanosti za arhitekturu modernizma, (socijalnog) stanovanja, brutalizma, socijalizma, Jugoslavije…, koje naročito na stranicama interneta na manje ili više uspešan i detaljan način prezentuju širokom auditorijumu istorijske ili savremene fotografije, izazivajući divljenje, nostalgiju i radoznalost, ali često i zaprepašćenje stanjem pojedinih objekata.

Aleksandar Stjepanović (1931) je dobro poznat u Srbiji i regionu i jedan je od najvažnijih arhitekata druge polovine 20. veka. Bez obzira na stilske preference pojedinaca ili šire tendencije u društvu, njegovo kapitalno delo u stambenoj arhitekturi novobeogradske blokove 22 i 23 (u koautorstvu sa Božidarom Jankovićem i Branislavom Karadžićem) nemoguće je zaobići ukoliko se iole ozbiljnije bavite arhitekturom na ovim prostorima. Stjepanović je mnogim generacijama arhitekata bio profesor (počeo je da radi kao asistent na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta u Beogradu još 1963), a nakon penzionisanja 1996. godine još su mnoge generacije na osnovnim i poslediplomskim studijama proučavale njegove stanove sa "kružnim vezama" i "šank-kuhinjom" u "dvotraktima". Stjepanović i danas učestvuje i prati rad strukovnih udruženja, a u svom ateljeu u stanu godinama radi sa studentima i istraživačima, stavljajući im svoje znanje i svoju arhivu na raspolaganje. Jedan je od najvažnijih i najpoznatijih autora beogradske škole stanovanja, široko postavljene poluformalne mreže pojedinaca, timova i radnih organizacija koje su tokom gotovo pet decenija učestvovale u realizaciji ambicioznog programa društvenog stanovanja. Decenije učešća na javnim arhitektonskim i/ili urbanističkim konkursima, istraživanje i projektovanje za razne naručioce u stambenoj privredi Jugoslavije (stambene zadruge, gradske i opštinske zajednice stanovanja, državne službe i JNA kao najveći i najorganizovaniji investitor) te najzad realizacije u saradnji sa najraznovrsnijim radnim organizacijama, generisale su jedno kumulativno iskustvo koje se prenosilo kroz izložbe, konkurse, publikacije i sinteznu nastavu na Arhitektonskom fakultetu. Ova znanja su u današnjoj praksi stanogradnje i gradogradnje, nažalost, praktično postala suvišna, te preostaju mali strukovni džepovi koji ovo znanje baštine kroz rad na teoriji i istoriji arhitekture.

Stjepanović je jedan od autora tokom čije karijere možemo gotovo do detalja pratiti razvoj i dezintegraciju domaće arhitekture i urbanizma, ključne sistemske mehanizme i institucije, te fenomene u lokalnoj produkciji. Karijeru započinje u Urbanističkom zavodu Beograda 1957, ali je aktivan još za vreme studija: već 1954. projektuje kuće u nizu i Dom dece palih boraca u Prijepolju, ali su ovi projekti ostali nerealizovani. Prvi realizovan objekat u Krušedolskoj ulici u Beogradu projektuje u saradnji sa Mihailom Živadinovićem i Božidarom Jankovićem, sa kojima nastavlja da sarađuje u narednim godinama.

Na izložbi je prikazan njegov razvojni put u formi vremenske linije: mogu se ispratiti početni koraci u gradskom jezgru, takozvane "plombe" u Vračarskim blokovima (objekti u Krušedolskoj 3-5, Trnskoj 7 i Stojana Protića 45), preko postepenog prelaska na "periferne lokacije" koje su omogućavale slobodnostojeće objekte i manje blokove (Andre Nikolića 4 i stambeni nizovi u Rakovici), zatim kulminacija u industrijalizovanoj izgradnji čitavih stambenih blokova (integralni plan urbanizma i arhitekture za blokove 22 i 23) i naselja (Banjica, Gornjodravska obala u Osijeku, Bežanijska kosa) te značajnih fakulteta (Fakultet dramskih umetnosti, Filozofski u Novom Sadu, Ekonomski u Beogradu, ali i neizvedeni Elektrotehnički) do postepenog povratka u gradski centar sa smanjenjem obima investicija u stanogradnju (Braće Nedić 7 i 31, Prote Mateje 50) i prelazak na projektovanje enterijera (Pentekostna crkva, Engleska čitaonica, računski centar Metalservisa), te svojevrsni autorski egzil u Grčku i Rusiju tokom 1990-ih i najzad "papirnu arhitekturu" sa početka 2000-ih.

Hronološki, predstavljeni su i najvažniji konkursi na kojima je Aleksandar Stjepanović nagrađen: prema njegovoj ličnoj evidenciji, sa svojim saradnicima učestvovao je u 36 javnih i 20 pozivnih arhitektonskih i urbanističkih konkursa, sa 21 prvoplasiranim rešenjem, od kojih je veliki deo realizovan. Uopšte, konkursna politika je bila deo sistemske politike planiranja gradova: cilj je bio da se kroz konkurse različitog ranga dobiju najbolja moguća rešenja. Na drugoj strani, mladoj generaciji arhitekata time je pružena mogućnost da se dokažu i da dobiju svoje prve velike realizacije: Stjepanović je imao 37 godina kada su on i njegovi saradnici dobili prvu nagradu na konkursu za Blok 23 i ušli u izradu projekta i realizaciju. Ovaj blok će kasnije postati jedno od ključnih dela jugoslovenske arhitekture, publikovano u svim važnijim pregledima (stambene) arhitekture, nagrađeno republičkom Borbinom nagradom u arhitekturi, nagradom Salona arhitekture i Oktobarskom nagradom grada Beograda – na mnogo načina je kapitalno delo u karijeri Stjepanovića, Jankovića i Karadžića, ali i otelotvorenje novobeogradske laboratorije stanovanja koja na jednom mestu sjedinjuje domaća iskustva u planiranju, tehnologiji, istraživanjima na svim poljima, interdisciplinarnoj i intersektorskoj saradnji velike razmere.

Izložba prikazuje Stjepanovićev portfolio, ilustrovan fotografijama iz njegove lične arhive, izloženi su i originalni crteži i skice, koji inače nisu dostupni javnosti i vrlo retko su izlagani. Izložene su i kopije glavnih projekata, koje su dobijene iz nadležnih arhiva, kao prateća tehnička dokumentacija za ključne objekte. Za potrebe izložbe snimljen je i kratki dokumentarni film u režiji Marka Kažića, kojim se dočarava današnji život njegovih najznačajnijih objekata, ali i atmosfera razgovora sa istraživačima i studentima u ateljeu – prepuna digresija, dosetki, prelistavanja i kopanja po dokumentaciji.

Kao centralni motiv izložbe odabrani su objekti namenjeni obrazovanju, koji su otelotvorenje države socijalnog staranja i vrhunac tadašnje politike celoživotnog obrazovanja od jaslica i vrtića, preko novih osnovnih škola, do fakulteta. Prikazane su osnovna škola u Bloku 23 i kombinovane dečije ustanove (jaslice i vrtić) u blokovima 22 i 23 velikim radnim crtežom koji je praćen Stjepanovićevim fotografijama i arhitektonskim crtežima, te ispisanim ključnim konceptima i polazištima za projektovanje objekata u ovim blokovima kao integrisane arhitekture i urbanizma. Pokazana je i originalna maketa kampusa Univerziteta umetnosti u Beogradu u Bloku 39, od kojeg je jedini realizovan objekat Fakulteta dramskih umetnosti (FDU), kao i film montiran od arhivskog materijala povodom proslave 70 godina FDU-a, a u nadi da će se skrenuti pažnja na trenutno neizvesnu sudbinu ovog fakulteta, koji se nalazi na jednoj od najatraktivnijih lokacija koje još uvek nisu izgrađene.

Svaki izloženi predmet vodi u paralelni narativ kroz koji se može diskutovati o tome kako i gde danas čuvamo zaostavštinu najvažnijih autorskih timova iz perioda najobimnije i tipološki najraznovrsnije izgradnje u zemlji. Međutim, poruka izložbe nije nostalgija ni žal za nekakvom "boljom prošlošću", naprotiv, poenta jeste da to vreme rasvetlimo sa svim prednostima i manama, i da shvatimo šta je od tih iskustava moguće primeniti danas, sa svim izazovima koji nas očekuju.

 

POŠALJI KOMENTAR REDAKCIJI		ODŠTAMPAJ TEKST

---