Izložba >

Iz salona Berte Alkalaj

Haljine, venčanice, odela, šeširi, tašnice po modi koja je u 19. i početkom 20. veka krasila Srbiju, na izložbi u Muzeju primenjene umetnosti

Muzealci tvrde da će izložba imati veliku posećenost ako ispuni jedan od ova dva uslova: ako prikazuje dela poznatog autora ili ako prikazuje svima blisku temu. Izložba "Moda u modernoj Srbiji" je tek otvorena u Muzeju primenjene umetnosti u Beogradu, i za sad potvrđuje navedenu tezu stručnjaka.

Draginja Maskareli, kustos ove izložbe, izabrala je 81 modni predmet iz 19. i s početka 20. veka koji se čuvaju u muzejskoj Zbirci tekstila i kostima, i reprodukcije građanskih portreta i dokumentarne građe iz različitih javnih i privatnih zbirki. Svaki od tih eksponata ima svoju životnu priču.

Smatra se da je tvorac ženske mode u Srbiji kragujevački terzija Ljuba, koji je 1824. godine konstruisao nacionalni kostim za kneginju Ljubicu i njenu ćerku Petriju. U to vreme, u evropskim zemljama u kojima je jačala nacionalna ideja, bilo je uobičajeno da se konstruiše, da se odredi nacionalni kostim kao važan deo vizuelnog identiteta zemlje i, naravno, kao lični identitet vladarske porodice. Povod da srpski dvor angažuje Ljubu bila je Petrijina udaja za Todora Bajića od Vardarije, pripadnika zemunskog ogranka trgovačke porodice Bajić, a kostim je prva obukla ipak Ljubica i to na dan ćerkine prosidbe. Autorka izložbe Draginja Maskareli navodi da su osnovnu varijantu ženskog nacionalnog kostima činili: fistan – duga haljina sa karakterističnim srcolikim dekolteom; košulja, marama za pokrivanje dekoltea; bajader – široki svileni pojas; libade – kratak žaket sa širokim rukavima; i oglavlje – fes i tepeluk. Kreacija kragujevačkog terzije Ljube, nacionalni kostim, bio je obavezan i narednih decenija. Tako je, na samom početku 20. veka, takođe u promotivne svrhe, kraljica Draga Obrenović naručila poseban dvorski kostim – htela je da se pokaže kao prva kraljica Srpkinja posle kneginje Milice. Vladislav Titelbah je napravio nacrte po uzoru na srednjovekovnu vlastelinsku odeću, kostim je izrađen u ženskoj Radeničkoj školi, a ukrašen je vezom u terzijskoj radnji Svetislava J. Kostića.

Sredinom 19. veka u Evropi započinje doba takozvane moderne mode. Modni centar je Pariz, a njegove kuće visoke mode postaju uzori koje konfekcija reprodukuje, a oni postaju dostupni širim društvenim slojevima. Draginja Maskareli ukazuje da na taj način moda dobija internacionalni karakter i demokratizuje se, pritom, zahvaljujući pojavi kreatora, dobija status lepe umetnosti. Iz tog perioda, kao primer visoke mode, na izložbi je večernja haljina iz 1909. godine sašivena u pariskom ogranku modne kuće "Redfern". Pripadala je Eleni Jeli Ristić iz Pariza, unuci političara i istoričara Jovana Ristića, a nosila ju je na svojoj veridbi sa Vojislavom Todorovićem, konjičkim oficirom iz Beograda. Haljinu je dizajnirao modni kreator i jedan od partnera vlasnika "Redferna", Čarls Pojnter Redfern, a model je dva puta objavljen 1909. godine u prestižnom francuskom modnom magazinu "Les Modes". Nakon venčanja u Nici, par je živeo u Beogradu gde je Elena prenela i svoju "Redfern" haljinu. Na "Redfernovoj" listi visoke klijentele bila je i kraljica Natalija – britanski modni magazin "The Queen" objavio je 18. septembra 1897. godine da je srpska kraljica Natalija u pariskom ogranku "Redferna" kupila brojna chef d’oeuvres.

Modeli koje je lansirala ta modna kuća bili su dostupni Beogradu i Beograđankama, barem njihova tailor made odeća – ženski kostimi krojeni po istom principu i od sličnih materijala kao muška odela, zato što su mogli da se kupe kod Živote Lazarevića, muškog krojača. On se godinama "bavio po najvećim i najmodernijim krojačkim radnjama u Beču, Berlinu, Parizu i Petrogradu", kako se reklamirao 1902. godine u "Malom žurnalu", pa je naučio dobro da izrađuje "najmodernije ženske kostime tako zvane Genre Tailleur". Na fotografiji odabranoj za izložbu, takav kostim nosi Danica Simić, ćerka trgovca i političara Davida Simića i buduća žena vlasnika mladenovačke Banje Selters, dr Stavre Atanasijevića.

Početkom 20. veka, sve veći broj krojača muške i ženske odeće i druge zanatlije za oblast odevanja i mode koji su u inostranstvu usavršili zanat, uspevaju da pariraju fabričkoj robi iz inostranstva. Autorka izložbe nabraja da su za posebno ugledne majstore u Beogradu važili obućar Miloš Savić, krojači muškog odela Marko Petronijević, Života Lazarević i Trifun Jovanović, i krojačice ženskog odela Berta Alkalaj i Sofija Švarc. Po mnogima, najatraktivniji eksponat izložbe je venčana haljina sašivena u krojačkom salonu Berte Alkalaj. Nosila ju je Danica Paligorić, ćerka kragujevačkog trgovca Trifuna Paligorića, na venčanju sa pešadijskim majorom Nikolom Jorgovanovićem u Nišu 1911. godine. Venčanica je svilena, bež boje, sa detaljima od mašinske čipke. Uz nju su sačuvani i deo nevestinog venca, rukavice i cipele, fotografije, pozivnice za venčanje, jelovnik na svadbenom ručku, red igara i druga slična dokumenta.

Iz vremena mode siluete turnira, to je podupirač koji se nosio pozadi i imao je funkciju da proširi samo zadnji deo suknje, izložena je venčanica od belog svilenog satena koju je nosila Draga Kandić na venčanju sa istoričarem i političarem Ljubomirom Kovačevićem, u Beogradu 1878. godine. Venčanica je princes kroja, što znači da nije sečena u struku već vertikalnim šavovima prati liniju tela naglašavajući grudi i kukove. Turnir haljine nosila je i kneginja i kraljica Natalija Obrenović, koja je u srpskom društvu važila za modnu ikonu.

I pored dominacije pariske mode, u Srbiji je ostao trag osmanske mode u kroju, načinu dekoracije i izboru materijala od koga su pravljene bindali haljine. Bindali na turskom znači hiljadu grana, što u slučaju ove haljine označava vezene cvetne ukrase. Šivene su uglavnom od tamnoplavog ili tamnoljubičastog svilenog somota, a žene su ih najčešće nosile tokom svadbenih obreda. Na izložbi su pokazane dve bindali haljine, nošene su u srpskim porodicama sa Kosova i Metohije. Draginja Maskareli objašnjava da je haljina od tamnocrvenog svilenog somota deo porodičnog nasleđa Poleksije Stanković iz Mušutišta na Metohiji, a da se haljina od tamnoljubičastog somota prenosila kao deo miraza s generacije na generaciju ženskih potomaka Sultane Isailović, rođene Kočmanović, iz Prizrena.

Izložba "Moda u modernoj Srbiji" priča, naravno, i o muškoj modi, i o modnim detaljima, o zanatima, trgovini i industriji, o modnoj reklami, o ukusu, o bogatima i siromašnima, o vremenu kada je bilo ljubavi i volje za vez po haljinama. Sve to je u Muzeju primenjene umetnosti do 31. januara iduće godine.

 

POŠALJI KOMENTAR REDAKCIJI		ODŠTAMPAJ TEKST

---