Sećanje – Vatroslav Mimica, filmski reditelj (1923–2020) >

Poetika opraštanja

Film Banović Strahinja iz 1981. godine još uvek je neprevaziđeno filmsko delo o srednjovekovnoj Srbiji

Velikan jugoslovenske kinematografije umro je u Zagrebu 15. februara. Njegovo poslednje ostvarenje, film Banović Strahinja iz 1981, kada je počela poslednja decenija Jugoslavije, do danas je neprevaziđeno delo sedme umetnosti posvećeno srednjovekovnoj Srbiji. Podudarnost je htela da nedavna retrospektivna izložba Ivana Meštrovića u Narodnom muzeju u Beogradu, kao i njegovo neprevaziđeno vajarsko delo, torzo Banović Strahinje, skrene pažnju na zajednički identitet ljudi s ovih prostora.

Mimičin debitantski film U oluji 1952. godine spada u prvih 20 filmova snimljenih u bivšoj Jugoslaviji. Naredni film Jubilej gospodina Ikla danas se, uz Koncert Branka Belana i Ne okreći se sine Branka Bauera, sagledava kao bitno ostvarenje početaka hrvatske kinematografije. Nakon toga, Mimica će se okrenuti animaciji i postati jedan od utemeljivača Zagrebačke škole animiranog filma. Godine 1957. režira svoj prvi animirani film Strašilo i osvoja Grand pri u Veneciji, što je prvi veliki međunarodni uspeh Zagrebačke škole. Siže Strašila sublimacija je Mimičnog scenarističkog svetonazora: usamljenik na polju, razapet, u dronjcima, nastoji da se sprijatelji baš sa onim bićima protiv kojih ga je čovek tu posadio, sa pticama.

Takav koncept, koji je Ranko Munitić definisao kao "egzistencijalističku poetiku Vatroslava Mimice", zadržaće i u igranom filmu kome se vraća sredinom šezdesetih, trilogijom Prometej s otoka Viševice (1964), Ponedjeljak ili utorak (1966) i Kaja, ubit ću te (1967), otkrivajući iskustvo stečeno u animiranom filmu. Odlučuje se na dotad nezamislive eksperimente: njegov snimatelj u filmu Prometej s otoka Viševice, Tomislav Pinter, koristiće različite fakture fotografije za određena razdoblja dana. Napuštajući klasičnu naraciju, Mimica inovativno uvodi modernizam u jugoslovenski film, kroz kolaž paralelnih kolorističkih planova i apstraktnu alegoriju, i delocira kontekst NOB-a u novo vreme postanka socijalističke srednje klase. Taj će film dobiti Zlatnu arenu u Puli 1965. godine (sa Tri Aleksandra Petrovića). Iduće godine na istom festivalu, Ponedjeljak ili utorak dobija Zlatnu arenu za najbolji film a Mimica za režiju. Kaja, ubit ću te, kao sinergija mediteranske scenografije entropije i dinarske psihopatologije, naići će na opšte nerazumevanje i osudu Pulskog filmskog festivala, ali će verovatno inspirisati sledeću generaciju autora sve do Lordana Zafranovića.

Slede filmovi Događaj (Srebrna arena 1969), Hranjenik, Makedonski deo pakla, Poslednji podvig diverzanta Oblaka, sa njegovim najangažovanijim glumcem Pavlom Vujisićem, da bi film Seljačka buna, odnosno TV serija Anno Domini 1573 inspirisana Krležinim Baladama Petrice Kerempuha, bila svojevrsna produkciona priprema za njegovo najambicioznije ostvarenje – film Banović Strahinja. Snimljen je po scenariju Aleksandra Petrovića (bio je to njegov povratak nakon što je zbog crnog talasa proglašen disidentom srpskog filma) kao hrvatsko-srpsko-zapadnonemačka koprodukcija. Navodno i danas, pod nama manje poznatim naslovom The Falcon / Der Falke, može se videti u kasnim terminima nemačkih kablovskih kanala. Tada ga je u Jugoslaviji videlo neverovatnih milion gledalaca.

U prvobitnoj podeli trebalo je da Dragan Nikolić tumači Banović Strahinju, Bekim Fehmiju – Aliju. Međutim, zbog internacionalne distribucije filma Banovića je igrao Franko Nero, italijanska zvezda, a nemačkog glumca Gerta Fruhea je pozvao da igra Jug Bogdana. Dragan Nikolić je glumio Aliju, što je verovatno jedini negativni lik u njegovoj karijeri, a tada dvadesetogodišnja Sanja Vejnović je igrala Anđu. Glasove Nera i Fruhea nahsinhronizovali su Mrgud Radovanović i Petar Banićević. Slavu inostranog dvojca preoteli su Dragan Nikolić i Rade Šerbedžija. Nikolić je za ulogu Alije dobio Zlatnu arenu, i to u konkurenciji još tri svoje uloge: u filmovima Sezona mira u Parizu, Neka druga žena i Lov u mutnom. Film će dobiti i Arenu za muziku – Alfi Kabiljo. Mimica je imao i izvanrednu podelu epizodnih uloga: Kole Angelovski, Zlatko Madunić, Edo Peročević, Longa Pavićević i Neda Spasojević.

U srazu sa aktuelnim porodičnim nasiljem, Banović Strahinja i danas je avangarda: suprotstavljajući se onovremenoj konvenciji, glavni junak kreće u potragu za otetom dragom, oprosti joj prevaru na koju je prisiljena i, uprkos tradiciji, poštedi joj život. Mikroklimu filma Mimica je gradio izvanrednim epizodnim ulogama i mozaikom scena – na primer, čuvena scena Abdulahovog (Rade Šerbedžija) nabijanja na kolac u orijentalnom, turskom logoru. Sagledavan iz današnje perspektive, postupak Mimičine modernistčke režije tradicionalno narativnog scenarija, Banović Strahinja najviše podseća na novi vestern žanr i komercijalni film Klinta Istuvda.

Krajem osamdesetih, u sveopštem nacionalnom overdozu jubilejom 600. godina Kosovskog boja, dobićemo prikladan istoimeni ali nikad uvažen film, uprkos solidnom literarnom predlošku Ljubomira Simovića. Do danas, na temu srpskog srednjeg veka, a u novoj kontekstualizaciji državotvornosti Stevana Nemanje, biće snimljena verovatno najviše i opravdano osporavana serija Nemanjići. Tako će Banović Strahinja Vatroslava Mimice, baš kao i istoimeni torzo Ivana Meštrovića, do naših dana ostati neprevaziđena umetnička dela o srednjovekovnoj Srbiji.

 

POŠALJI KOMENTAR REDAKCIJI		ODŠTAMPAJ TEKST

---