>

Večnost minuta jednog

marija nenezić

Darko Cvijetić: Što na podu spavaš
(Književna radionica Rašić 2020)

Poruku da strah od smrti kao bazični čovekov strah može biti savladan jedino neizdrživom potrebom za stvaralačkim umetničkim činom kao garantom besmrtnosti, poslao nam je još daleki predak iz pećinskog mraka, i toj potrebi smrtni čovek ostaje veran do dana današnjeg. I ova, kao i prethodna književna godina, podsetnik je na tu želju za pričom i pričanjem, kako bi rekao nobelovac Andrić, dakle na želju za besmrtnošću, izraženu ne samo u brojevima romana koji stižu na adresu redakcije NIN-a već i u reakcijama na finalni izbor za NIN-ovu nagradu. Želja za besmrtnošću, dakle, toliko jaka, ostvarena bezbrojnim umetničkim, kreativnim ili apsolutno neumetničkim, necivilizacijskim i divljačkim sredstvima ali prisutna i nesavladiva. Kao eros i kao tanatos, princip gradnje i razgradnje, konstrukcije i destrukcije. Kada taj dualizam postane tematski okvir jednog književnog teksta, ne može izmaći čitalačkoj pažnji i znatiželji. "Gdje u noć uđe čovjek, napukne svjetlo. Kao da će požar. Kao da će netko gorjeti", oseća Darko, junak romana Što na podu spavaš Darka Cvijetića. Egzistencijalna strepnja savremenog čoveka gotovo da je opšte mesto i ovogodišnje literarne produkcije, propušteno kroz najrazličitije stilske registre i narativne tehnike koje se tek u pažljivo promišljenoj ideji destruktivnog u čoveku i pažljivo strukturno postavljenoj priči individualizuje i garantuje katarzu. Pesnik, dramaturg i prozni pisac Darko Cvijetić u kratkom romanu Što na podu spavaš odlučio se na temu osetljivu i, na ovim prostorima, izgleda, još uvek teško svarljivu: ratnu priču o raspadu jedne zemlje. Uradio je to iskazom pesnika i postupkom dramaturga, svedeno, minimalistički, predstavio je i zaokružio osećanje straha od nadolazeće ratne opasnosti, humanističko ali, pokazalo se, i naivno poverenje u civilizacijski iskorak i identitetsku potrebu pripadanja zajednici koja, kada iracionalno i divlje u čoveku savlada emotivno i humano, postaje samo sećanje na propuštenu priliku. Zamišljen i kao mogući vizuelni predložak za izvođenje izvan isključivo literarnog medija, roman ukršta sudbine ljudi koji su direktno ili indirektno bili suočeni sa razaranjem ljudskosti. Taj ukrštaj Cvijetić postiže nelinearnim pripovednim tokom koji uspostavlja vezu između devedesetih godina prošlog veka, Drugog svetskog rata i prvih godina novog milenijuma. Uvod u taj vremenski kontinuum počinje Prvim i Drugim prologom koji postaju početno, simboličko težište romana. U Prologu 2, autorski pripovedač kaže: "Došao mi u san Anđelo G. što je s mojim bratom bio u rovu tri godine. Raznio se kraj Sane krajem rata, bombom u ustima. Pokazuje: Na tom mjestu, na obali, dvadeset četiri godine kasnije, dva ribara čiste obezglavljene ribe, i bacaju ih još trzave, u kantu. U kantu punu krila." Ova simboličkim potencijalom jaka slika dobiće na stranicama koje slede, uz izrazito lirsku intonaciju, svoje opravdanje tokom konkretizacije pojedinih sudbina, naratora Darka, njegovog brata Bote, majke i oca, bake Hane, bake Maje i deda Franje, Senke, devojke s kojom Bota nikada neće ostvariti budućnost, kapetana Topića, Anđela G. iz oniričkog, snovima motivisanog sloja romana, poput navedene slike Anđela G. Cvijetić će isporučiti i rečenicu koja će dobiti glavnu naslovnu ulogu: Što na podu spavaš. I u daljim, konkretizovanim nastavcima slike iz Prologa 2, koji će svedočiti o ukrštenim sudbinama ljudi različitih nacionalnosti, ostvarivaće se misao o ljudima, "trzavim, poput riba" koji će, kada se ratni vrtlog završi, nastaviti da žive na prostoru izmenjenom usled jednog tragičnog sukoba ili izvan tog prostora, negde daleko u Americi, srezanih krila. Događajnost, odlazak brata u JNA, strašne smrti mladih ljudi, evokacija sećanja iz Drugog svetskog rata, tragični nesporazumi, razotkrivanje divljeg ali i probijanje humanog pod tim strašnim naslagama destruktivnog, kao da je kompresovano u jednoj minuti, jer upravo rečenica, kratka, "minut" ili "jedan minut" ponavlja se u tekstu, poput lajtmotiva sveukupnog zbivanja, kada junaci zastanu u tom "jednom minutu" i ukažu na svu važnost ne tog, "jednog minuta" već osećanja ili događaja, koji u proplamsaju tek ostvaruje svoju važnost i postiže moć nad pojedincem. Slika tada postaje gušća, osećanje koje događaj proizvodi u junaku intenzivnije, kao nezaborav koji traje zajedno sa pojedincem, zatečenim u tom "jednom minutu". Priče su, dakle, brojne, postupci koji idu uz njih takođe, potreba za pričanjem kao oblikom besmrtnosti večita i neizbežna, ali efekti takvih priča su različiti, često neuspeli i često izostali i pored sve namere autora da prevlada smrtnost i osvoji večnost. Darko Cvijetić je u formi kratkog romana postigao dugoročni efekat na čitaoca, izabrao da govori o ratu kao najstrašnijem proizvodu ljudske misli i ljudskog delovanja, i u tome uspeo. U takvim, turbulentnim, nerazumnim i ekstremnim okolnostima koje rat proizvodi, granica ka neljudskom je lako prekoračiva, dobra književnost je tu da podseti na periode kada lako, samo u minutu jednom, možemo postati zveri ali, i samo u minutu jednom, opravdati ljudskost u nama.


 

POŠALJI KOMENTAR REDAKCIJI ODŠTAMPAJ TEKST
 

POVEZANI ČLANCI