In memoriam – Slobodan Era Milivojević (1944–2021) >

Era, život kao umetničko delo

Dobronameran, strastven, maksimalno posvećen, umetnik koji beskompromisno brani svoju umetnost, stavove i načela od kojih nije odustajao, Era će ostati upamćen kao veliki inovator, umetnik koji je manje ili više svesno odabrao poziciju društvene samoizolacije

Kao jedan od rodonačelnika nove umetničke prakse u srpskoj umetnosti, Era Milivojević je bio i ostao jedan od najznačajnijih umetnika sa ovih prostora. Skroman, povučen, uvek u senci ekstrovertnijih kolega, Milivojević je svoju umetnost formirao u jednom specifičnom ličnom kodu koji, bez obzira na čvrstu pripadnost tzv. "drugoj liniji" srpske umetnosti, njegovo delo jasno diferencira u odnosu na generacijski bliske umetnike. Upravo ta "posebnost" i "jedinstvenost" još uvek zbunjuju teoretičare i kritičare umetnosti.

Rođen je u Užicu 1944. godine, iz kojeg odlazi u Novi Sad gde 1965. završava Školu primenjenih umetnosti. Iste godine upisuje Fakultet likovnih umetnosti u Beogradu u klasi profesora Stojana Ćelića, kod kojeg diplomira 1971. godine. Od 1975. do 1976. predaje likovno obrazovanje u Mašinsko-tehničkoj školi u Gornjem Milanovcu. Od 1989. godine član je Udruženja likovnih umetnika Srbije. Za svoj rad nagrađivan je nagradama na 39. Oktobarskom salonu, Nagradom "Od aprila do aprila" za najbolju izložbu u protekloj godini Studija B (1995), velikom nagradom Grada Beograda 2005. godine. Imao je status zaslužnog umetnika čija je umetnička praksa prepoznata kao jedinstvena i vredna u lokalnim i međunarodnim okvirima.

Od samih početaka Milivojević se razvijao krećući se specifičnom linijom koja je spajala konceptualnu umetnost i izraziti individualizam. Kao član čuvene neformalne grupe šestoro umetnika koji su u Beogradu početkom 70-ih godina 20. veka stvarali u galeriji Studentskog kulturnog centra (Raša Todosijević, Marina Abramović, Zoran Popović, Neša Paripović i Gergelj Urkom), Milivojević je veoma aktivno učestvovao u onome što su tadašnji kritičari nazvali "radikalnim preokretom" na likovnoj sceni koji je doveo do pojave "nove umetničke prakse". U ovom periodu Milivojevićev rad, kao i rad drugih umetnika iz ove grupe, svoja polazišta nalazi u konceptualnoj umetnosti, u onom pristupu koji se kreće ka potpunoj dematerijalizaciji umetničkog dela, odnosno negaciji umetničkog objekta. Neformalno Millivojević je još u studentskim danima bio prvi umetnik koji je počeo da izvodi akcije, da odustaje od klasičnog slikarstva zarad eksperimenta unutar i izvan umetničkog dela. Ono što je tada ali i kasnije karakterisalo njegov rad jesu ogromna energija i tvrdoglava doslednost kojom je pristupao izvođenju svojih dela.

Jedan od najznačajnijih i najkompleksnijih radova iz ranog perioda (1971) čuveni je performans Ogledalo (lepljenje ogledala). Rad se sastojao od tri segmenta: lepljenje ogledala selotejp trakom pri čemu ovaj predmet postepeno gubi svoju primarnu funkciju i postaje ready-made; intervencija selotejpom na kopiji Mikelanđelovog Roba u kome tokom umetničkog rada skulptura postaje kopija kopije; i na kraju, oblepljivanje Marine Abramović, njeno "mumificiranje" trakom i pravljenje "žive skulpture". Erin pristup novim umetničkim praksama bio je jedinstven i osoben. Za razliku od svojih kolega, Era je kao ključni element svog umetničkog kreda koristio humor i imaginaciju, dajući svojim radovima određenu ezoteričnu notu. Još jedan značajan i neobičan rad iz ovog perioda je i Čovek dezen izveden takođe u nekoliko varijanti. Kako je sam Era rekao, dezen je matrica odnosa Čovek–Bog–Kosmos, mozaik žive i nežive materije u konstantnom fluksu. Milivojević i u ovom radu koristi ponavljanje, još jedan tipičan postupak neoavangarde koji će intenzivno koristiti do kraja svoje karijere. Upravo će dezen – patern postati jedan od ključnih elemenata u njegovom radu i provlačiće se kroz čitav njegov opus. Njegovo uporno promišljanje mogućnosti stvaranja serija umetničkih dela, odnosno rada u kontinuitetu, zasnovanih na malim izmenama, rezultiraće čuvenim meandrima fotografija.

Kako je Slavko Timotijević napisao, njegova umetnička produkcija je bila autohtona i izrazito individualna bez konkretnih i čvrstih uporišta u onovremenim tendencijama savremene umetničke prakse. Ipak to ga nije sprečavalo da od različitog materijala stvori jednu kompaktnu sintetičku celinu. Stoga ne treba da čudi što ga je domaća, ali i inostrana istorija umetnosti, sa pravom veoma rano uvrstila u korpus značajnih umetnika, a njegove radove su u svoje kolekcije uključili skoro svi regionalni muzeji. Privatni kolekcionari su takođe pokazali značajno interesovanje za njegove instalacije, slike i fotografije.

Kao retko koji umetnik pre njega, Milivojević je čitavo svoje biće posvetio umetnosti, do krajnjih fizičkih i mentalnih granica koje su se naposletku odrazile i na njegovo zdravstveno stanje. On nije samo stvarao umetnost, on je umetnost živeo, do te mere da se možemo usuditi da kažemo da u njegovom slučaju ne postoji granica koja odvaja umetnika od njegovog rada. Era Milivojević je umetničko delo po sebi, bilo da se radi o njegovim performansima, oblepljivanju, odnosno iscrtavanju šahovskih poteza ili nekom sličnom postupku.

Era je pored umetnosti, kojoj se u potpunosti posvetio, imao još nekoliko velikih pasija – fudbal i šah, i upravo je u šahu otkrio polje koje je istraživao takoreći do kraja. Šahovske partije, odnosno potezi koje je grafički, linearno predstavljao, postaju osnov čitavog spektra radova koji se u odnosu na to gde se predstavljaju, bilo da je reč o staklenim površinama izloga, zidovima javnih objekata ili slikarskom platnu, u suštini malo menjaju. Od prvog performansa u SKC pod nazivom Slika promena, preko performansa i instalacije na krovu bioskopa Odeon sredinom 90-ih godina pa do ikoničnog lepljenja traka na staklima ulaznog hola Filozofskog fakulteta 1999. godine tokom NATO bombardovanja. U pitanju je bila umetnikova interpretacija simbolične koincidencije šaha i istorijskog trenutka, u oba slučaja ratnog okršaja – čuvenog okršaja u šest partija IBM-ovog računara Deep Blue i Kasparova, u kojoj je čovek prvi put izgubio od mašine.

Era je stalno mislio umetnost, uvek sa foto-aparatom ili kamerom u potrazi za savršenim snimkom kako bi ovekovečio i sačuvao prizore i uspomene. Na hiljade i hiljade fotografija, u početku analognih, kasnije digitalnih, nisu bile samo svedočanstvo jednog vremena i umetničkog postupka, već kontinuirani performans koji nikad nije prestajao.

"Prvi foto-aparat olimpus kupio sam u Londonu. Tako sam počeo da snimam gradove, urbane prostore. Povezujući jednu fotografiju s drugom, koje se mogu ređati kao lavirint bez početka i kraja, napravio sam foto-instalaciju. Konceptualna istorija, Nepokretne slike je sublimacija prethodnih ideja: Slike promena, Art-sessiona, itd."

U ovom periodu nastaju radovi kao što je Crno i belo oko, velika instalacija od skoro 400 fotografija raspoređenih u geometrijsku formu koja meandrira u pravu strukturu u kojoj se fotografije nadovezuju jedna na drugu. Samo njemu znanom logikom, vođen geometrijskim šablonima i vizuelnom estetikom samih fotografija, Era je u poslednje dve decenije napravio na desetine intrigantnih zidova u kojima je produkt jednako bitan kao i sam proces rada na istom.

"Kod postavke foto-instalacije potrebna je najveća moguća distanca u prostoru da bi lavirint bio apstraktan kao i ‘beli lavirint’ pozadine između fotografija. Kretanjem prema njemu postepeno se otkriva sadržaj. Tada se otvara svet figurativnog i realnog i vizuelne informacije kao saznanje."

Era Milivojević je živeo umetnost i stvarao je živeći, bez obzira na sve prepreke, nerazumevanja i poteškoće. U skoro paranoičnom strahu da mu neko ne ukrade ideju za novi umetnički rad, Milivojević je često u komunikaciji sa ljudima bio nepoverljiv i pomalo dečački zbunjen. Dobronameran, strastven, maksimalno posvećen, umetnik koji beskompromisno brani svoju umetnost, stavove i načela od kojih nije odustajao, Era će ostati upamćen kao veliki inovator, umetnik koji je manje ili više svesno odabrao poziciju društvene samoizolacije neshvaćenog genija. Umetnik kojim će se domaća istorija umetnosti i te kako baviti.

 

POŠALJI KOMENTAR REDAKCIJI		ODŠTAMPAJ TEKST

---