TRAG PRAVOSLAVLJA: Crkva Svetog Nikole

Baština na Kosovu >

Jedna sačuvana i mnoge koje nisu

Prošlog petka Priština je pisala Unesku zahtevajući da sa liste ugrožene baštine ukloni četiri pravoslavna spomenika, te da se srpska strana kao odgovorna država ukloni a umesto nje postavi kosovska. Ovdašnja javnost i državni i crkveni zvaničnici, osudili su ovakav zahtev. Ovog utorka oskrnavljena je crkva Svete Petke u Kosovskoj Kamenici. Bio je to dvanaesti napad ove vrstre od početka godine. U tom kontekstu, slikovit je primer priča o pravoslavnim crkavama u Prištini

Jedina sačuvana pravoslavna crkva u Prištini je Crkva Svetog Nikole Mirlikijskog. Sve ostale, Osmanlije su preobratili u džamije ili porušile. Podaci o njima nalaze se u poveljama, srednjovekovnim pisanim izvorima i rodoslovima, a za očekivati je da je pored tih zabeleženih postojalo barem još toliko iza kojih nije ostao ni pismeni trag.

Po podacima turskih popisa iz Vučitrnskog sandžaka iz 1477. i 1478. godine, u Prištini je postojao manastir Bukovac sa jednom kućom i mlinom, po narednom u njemu je bio jedan monah, a beleži ga i popis iz 1544. godine. Takođe tada, zabeležen je i Manastir Svetog Đorđa, kao napušten i razrušen. S obzirom na to da je bio napušten i u ruševinama, za vreme vladavine Selima II prodat je i na njemu je izgrađen karavan-saraj.

Crkva Svete Petke bila je u nekadašnjoj Kopt mahali, i na njenim temeljima je sagrađena Kopt džamija. Po predanju, džamiju su podigli Kopti, pripadnici osmanske vojske poreklom iz Egipta, za jedan dan. Inače to je najmanja i po konstrukciji dosta nezgrapna građevina sa malim minaretom, ali je jedna od najstarijih prištevačkih džamija. Crkva Svetog Spasa (Vaznesenja Gospodnjeg) bila je prvobitno grobno mesto kneza Lazara. Turci su ovu crkvu porušili i na njenom mestu napravili džamiju.

Stara mitropolija u hrišćanskoj mahali Mitropolit bila je ubeležena u turskom defteru 1485. godine, pa sve do vremena vladavine Selima II. Od nje je sagrađena Pirinas džamija. Zanimljivo je da se kod Srba Prištevaca održao običaj sve do polovine 20. veka da se u ovoj džamiji pale sveće za Lazarevu subotu i još neke verske praznike. U dvorištu džamije, nekadašnje crkve, iznad izvora nalazi se četvrtasta kamena ploča na kojoj je, po predanju, bila odsečena glava kneza Lazara. Ploča se i danas zove Lazarov kamen.

Crkva Krstov dan, Vozdviženja Časnog Krsta, nalazila se u mahali Panađurište, slavila je 14. septembar, a nalazila se po predanju između kuće Dene Stolića mehandžije i kuće nekog muhadžira. Po nekim arheološkim podacima, u Prištini su postojale i crkve Svetih arhanđela i Svete nedelje koje su srušene da bi na njihovim mestima bile podignute džamije. Po turskom popisu iz 1544. godine, u Prištini je postojala i mahala Aja Sofija.

Za još jednu džamiju na Velikoj reci meštani starosedeoci misle da je ranije bila crkva.

Jedina sačuvana, Crkva Svetog Nikole Mirlikijskog, sagrađena je 1830. godine na temeljima Manastira Svetog Nikole koji je bio ubeležen u turskim popisima iz 1544. godine. Crkva je izgrađena tek nakon velikih napora tadašnjih žitelja Prištine da od sultana dobiju dozvolu da izgrade svoj hram. Do tada su se službe vršile po hrišćanskim kućama ili na mestu gde je nekada bio oltar stare crkve. Kako je navedeno u sultanovoj dozvoli, crkva po izgledu nije smela da se izdvaja od okolnih kuća, pa zato spolja izgleda kao obična kuća. Uzidana je u zemlju, tako da se prilikom ulaska u nju silazi uz pomoć četiri stepenika. Zidana je tesanim kamenom a sa zapadne i južne strane ograđena je pripratom pod niskim krovom.

Crkva je bila živopisana, a postojao je i ikonostas. Oko 1840. godine izradili su ga makedonski duboresci koji su slične ikonostase radili u duborezu u crkvama Svetog Spasa u Skoplju, Dečanima i Sofiji. Na ikonostasu je bilo 14 velikih i 53 male ikone. Carske dveri i krst sa raspećem iznad ikonostasa bili su urađeni zlatnim listićima. Na ikonostasu je bilo mnogo motiva iz Svetog pisma. Svi stubovi su se međusobno razlikovali, na jednom su bile izrezbarene razne životinje, na drugom cveće, grožđe, drveće. Izrezbareni su bili i likovi trojice braće, autora, a lik u mijačkoj nošnji kome anđeo šapuće kako treba da radi je autoportret majstora Mite. Prištinska crkva nije imala zvono. Na molitvu se pozivalo klepetalima. Zvono je postavljeno prvi put tek 1911. godine. Bilo je obešeno na drvenim skelama i to tajno. Kada je zvono zazvonilo, narod je pohrlio u crkvu a ulice su se napunile ljudima.

Crkva Svetog Nikole Mirlikijskog je 18. marta 2004. godine pretrpela, kao i većina pravoslavnih svetinja širom Kosova i Metohije, vandalski napad. Zapaljena je i ikonostas je izgoreo. Crkva je kasnije obnovljena, a prilikom obnove u nju su ugrađene kamenice kojima su tog dana napadači kamenovali pravoslavnog sveštenika Miroslava Popadića i nekolicinu Srba koje su iz podruma spasle rumunske jedinice KFOR-a.

Devedesetih godina prošlog veka odlučeno je da osim ove postojeće Priština dobije još jednu pravoslavnu crkvu. Započeta je gradnja Sabornog hrama Hrista Spasa 1992. godine, nakon šest godina završena je spoljna struktura zgrade, ali je gradnja prekinuta zbog nedostatka sredstava. Albanci su nekoliko puta inicirali njeno rušenje, zbog čega je oskrnavljena i vandalizovana. Tokom nereda u martu 2004. godine ovaj hram je ostao netaknut, ali je 2006. podmetnut požar. Apelacioni sud Kosova dodelio je Srpskoj pravoslavnoj crkvi pravo svojine na zemljištu po crkvenim osnovama, ali se i dalje blokiraju pokušaji nastavka gradnje.

 

POŠALJI KOMENTAR REDAKCIJI		ODŠTAMPAJ TEKST

---