Suživot >

Ghini vinit / Dobro došli

Cincari, autohtoni balkanski narod, u Srbiji nema ustavna prava, ali ih to nije omelo da obeleže nemali jubilej svoje "Lunjine"

Pre trideset godina, u nameri da sačuvaju svoj identitet, Cincari Srbije osnovali su društvo "Lunjina". Jubilej će obeležiti ovog petka i subote prezentacijom svoje tradicije i kulturnog stvaralaštva u beogradskom Etnografskom muzeju, ne bi li javnost i državu podsetili na sebe i sve ono što su učinili i što čine za njih.

Reč lunjina na srpskom jeziku znači svetlost, pa je njena simbolika u nazivu društva koje je srpsko-cincarsko, i očigledna i jasna. Cincari su u Srbiju došli krajem 18. veka i doneli joj svoje znanje, navike i bogatstvo (vidi "Vreme" br. 1300) . Oni su bili tvorci njene modernizacije sredinom 19. veka, a njihovo poznavanje međunarodne trgovine, jezika i računa, kao i knjige i pismenost, obeležili su tadašnji kulturni život u Srbiji. Činili su elitu varoške populacije: bili su viđeni advokati, lekari, profesori, administratori i političari. U Srbiji su nastavili da rade ono što najbolje znaju – poslove koji donose materijalnu dobit. Sa Srbima, osim religije, ničeg zajedničkog nisu imali. Pa ipak, pokazivali su naglašenu lojalnost prema svojoj novoj domovini i na državnim popisima se izjašnjavali kao Srbi cincarskog porekla.

Prema podacima "Lunjine", u Srbiji danas živi oko 5000 Cincara i njihovih potomaka iako se na Popisu stanovništva 2011. godine samo 243 građana izjasnilo kao Cincari. Zašto samo toliko? Asimilovali su se, kažu u "Lunjini", izjašnjavaju se kao deo većinskog naroda iako se osećaju Cincarima, ali i zato što prilikom popisivanja stanovništva nije bila dovoljno naglašena mogućnost da se ljudi izjasne onako kako se osećaju. Po našem Zakonu o nacionalnim savetima nacionalnih manjina, potrebno je najmanje 300 građana koji su se izjasnili kao pripadnici nekog naroda da bi taj narod dobio status nacionalne manjine. Istovremeno, Parlamentarna skupština Saveta Evrope, Preporukom 1333 jasno zahteva od Srbije "koja je njihova matična zemlja, da podrži Cincare", kao i rezolucije Uneska iz 2005. godine i Međunarodnog Pen kluba iz 2008. godine. Međutim, ništa od toga nije uticalo na odluku Vrhovnog kasacionog suda, čija je odluka u našoj zemlji konačna, pa je Cincarima priznat samo status etničke i kulturne manjine. Praktično, Cincari su u Srbiji statistička greška.

Zapravo, od svih balkanskih država, Cincari jedino u Severnoj Makedoniji imaju sva ustavna prava, imaju i svoje radio i televizijske redakcije, proučavaju se cincarski jezik i kultura, objavljuju se gramatike i rečnici, prevode se naučna dela o Cincarima… U Albaniji imaju prava jezičke i kulturne manjine, u Grčkoj nemaju iako su oduvek živeli na njenoj teritoriji, u Rumuniji ih smatraju delom većinskog naroda a njihov jezik dijalektom rumunskog, u Bugarskoj su takođe asimilovani.

Iako su Cincari u prošlosti bili poznati kao veliki donatori i zadužbinari Srbije, "Lunjina" danas nema svoje prostorije ‒ podstanar je Fondacije "Nušić", a sve što je urađeno od osnivanja društva rezultat je pojedinačnih napora članova i incidentne pomoći države – od svih njihovih aktivnosti pomenimo samo dvadesetak knjiga i muzičke koncerte. Ovog februara, gotovo istovremeno, "Lunjina" je objavila tri knjige na cincarskom i srpskom jeziku: Gramatiku cincarskog jezika Mihaila Bojadžija u kojoj je i srpsko-cincarski rečnik, zbirku narodnih umotvorina Cincara Usta prave – usta kvare koju su prevele Ljiljana Buza i Nada Tonić, i antologiju savremene cincarske poezije Lile Cone Jezik pamti vekove (vidi "Vreme" br. 1573).

Glavni deo programa obeležavanja jubileja "Lunjine" je izložba Cincarske nošnje iz kolekcije porodice Gucanj, iz sela Sofilari kod Štipa, u Severnoj Makedoniji. Nakon više od 20 gostovanja u Makedoniji i van nje, ovo je prvo prikazivanje cincarskih nošnji u Srbiji. U kolekciji ima dvadeset ženskih nošnji, sve su s kraja 19. i početka 20. veka. Njihova vlasnica i autorka izložbe mr Vanđa Dimitrijeva-Kuzmanoska nasledila ih je od svoje majke, a ova od svoje. Kolekcija je bila tema doktorskih studija folkloristike i istraživanja stručnjaka Bukureštanskog univerziteta.

Autorka izložbe, inače profesorka Likovne akademije Univerziteta "Goce Delčev" u Štipu, objašnjava da je glavni i osnovni deo nošnje košulja, camaese. Nosila se neposredno do tela i bila je do kolena. Šila se od debljeg belog platna tkanog od pamuka i lana u dve niti. Svakodnevna košulja nije bila dekorisana, dok su praznične i nevestinske izrađene od tankog domaćeg platna i bile su ukrašene raznobojnim perlicama, šljokicama i čipkom na donjim delovima rukava. Mlađe žene su oko vrata nosile malu maramu ukrašenu perlicama složenim u motivu rombova i stilizovanih cvetova od žute srme, trakama i čipkom. Preko košulje se oblačila bluza do pojasa, mintan, dugih uskih rukava. Šivena je od kombinovanih tradicionalnih materijala u crnoj ili bordo boji, zakopčavana je dugmadima, a rubovi su bili ukrašavani vunenim srmenim gajtanima. Lanena podsuknja, fusta, izrađivana je od domaćeg platna kafti, koja je kod starijih žena bila u crnoj boji. Gornja haljina, fustan, rađena je od crnog somota za starije žene ili od crvenog satena za devojke. Bila je duža od košulje, u struku nabrana, po rubovima je bila ukrašena gajtanima i trakama, a na prednjoj strani je imala džepove. U struku se stezala pojasom, barnu, koji je u 19. veku pravljen od kartona postavljenog kožom. Zakopčavao se metalnom tokom, a krasile su ga tračice od legure mesinga i bakra. Između dva svetska rata pravljen je od domaćeg plišanog platna, a krasile su ga perlice komponovane u ornamente cvetova, zvezda, krstova, sunca i lična imena. Desetak centimetara ispod pojasa, vunenim gajtanom opasivala se kecelja, pola. Šivene su od crvene valjane vunene niti tkane na pamučnoj osnovi u više boja. Različitim provlačenjem vune, dobijale su se različite šare, a još su bogato ukrašavane frizovima od gajtana, raznovrsnih rasporeda. Običaj je bio da se kecelje nasleđuju od majke.

Više o Cincarima i o "Lunjini" sutra i u subotu u Etnografskom muzeju. Pomenimo samo da je prvi kustos ovog muzeja bio upravo Cincarin Nikola Zega, i da bez razumevanja države u kojoj žive Cincari Srbije neće još dugo moći sami da čuvaju identitet tog autohtonog balkanskog naroda. Srećno na predstojećem popisu!

 

POŠALJI KOMENTAR REDAKCIJI		ODŠTAMPAJ TEKST

---