---

Film Srce u bunaru uzburkao strasti >

Bulajićev negativ

Angažujući glumce iz Srbije, italijanska državna televizija završila je film koji nastoji da revidira neke stranice istorije Drugog svetskog rata. Kao da su najodaniji baštinici fašizma, partizani u filmu ubijaju, siluju i proganjaju italijanske civile, puneći kraške jame leševima nekadašnjih žitelja Istre

Izgleda da čeprkanje po prošlosti više nije samo opsesija južnoslovenskih naroda, pošto je taj porok zarazio i neke susede. Na tragu te novootkrivene strasti u Mađarskoj je snimljen dokumentarac Trijanon (Trianon), dok je na italijanskoj nacionalnoj mreži RAI ovih dana emitovan kontroverzni film Srce u bunaru (Il cuore nel pozzo), koji je oborio sve rekorde gledanosti. Kao što se već može naslutiti na osnovu naslova, Trijanon Gabora Koltaija otvara pitanje sporazuma na osnovu kog je nekoliko miliona Mađara ostalo izvan granica tadašnje domovine, komešajući emocije posetilaca u bioskopskim dvoranama od Banata do Transilvanije mada se tog filma, zbog istorijskih falsifikata i antisemitizma, odrekla državna televizija koja je finansirala čitav projekat. S druge strane, Srce u bunaru Alberta Negrina bavi se pre svega pogromom istarskih Italijana na kraju Drugog svetskog rata, ali osim činjenice da se dve države bave stradanjem svojih sunarodnika u susednim zemljama, tu nema mesta za dalja poređenja. Ova dva filma idu svojim putevima boreći se za duše gledalaca i nove istorijske istine, s tim što je Srce u bunaru od samog početka nagoveštavalo buru čije refule na kraju nisu izostale.

PUŠKARANjE NA VRMCU: Dok je film prošlog leta sniman u Crnoj Gori sa mešovitom italijansko-srpsko-crnogorskom ekipom i izvršnom produkcijom koju je pružala kuća Film 87 iz Beograda, čitava balkansko-apeninska regija je osluškivala odjeke puškaranja sa Vrmca. U Italiji je vladalo nemalo uzbuđenje jer se već tada znalo da će film biti prikazan na novoustanovljeni praznik, Dan sećanja na talijanske žrtve u fojbama (što je naziv za kraške jame), koji se prvi put proslavlja 10. februara. Slovenija i Hrvatska su sa strepnjom iščekivale podizanje filmske optužnice za egzodus Italijana, dok su Srbija i Crna Gora ovaj put imale retku privilegiju da ostanu na rubu sukoba, zanimajući se pomalo eskapistički jedino za glumačku podelu, s obzirom na to da su među glavnim protagonistima filma bili Dragan Bjelogrlić, Dejan Lutkić, Ljiljana Blagojević ili Andreja Maričić. Alberto Negrin, jedan od najpoznatijih televizijskih reditelja Italije, za to vreme je u dosluhu sa svojim impulsivnim temperamentom vedrio i oblačio u kršu pokraj Tivta, ne mareći previše za atmosferske prilike, tek da se zna ko drži konce u svojim rukama. Zapravo, ko drži konce na prvoj liniji fronta gde je nastajao film, jer je u debeloj pozadini dremuckala italijanska desnica, glavni tutor i pokrovitelj ovog projekta.

Alberto Negrin je od početka nastojao da izbegne bilo kakav pokušaj politizacije filma ponavljajući uporno da njega pre svega zanima intimna drama glavnih junaka. Takva perspektiva se potencirala i u sinopsisu filma gde stoji da Srce u bunaru tretira "sudbine običnih ljudi, bez namere da daje istorijsku sliku burnih događaja koji su potresali celu Evropu". Možda prikazivanje "burnih događaja" i nije bio glavni cilj filma, ali slika ratnih prilika jasno probija iz ovog ostvarenja. Pri tom istorijski kontekst nije gurnut u neki od zakutaka, kako bi se moglo pomisliti na osnovu rediteljevih reči, već on ostaje u prvom planu filma.

PARTIZANSKI ZLOČINI: Radnja Srca u bunaru smeštena je u neimenovani istarski gradić u trenutku dok na njega kidišu slovenački partizani, u proleće 1945. godine. Koliko god u žiži pažnje ovog televizijskog filma bila potresna sudbina dvojice italijanskih dečaka Karla i Frančeska, reditelj nije odoleo da došapne publici i neke druge stvari, pre svega da ti vajni borci sa crvenom petokrakom na čelu nisu bili oslobodioci, već okupatori, krvnici, a ne dobrotvori, koji su ubili i proterali na hiljade njegovih zemljaka. Partizani su u filmu predstavljeni kao razbojnička družina koja bezglavo jurca po kamenjaru pod komandom raspolućenog Novaka, koji očajnički traži svog sina. Pri tom okrutni, obesni i raspojasani partizani loču iz flaša, pljačkaju, siluju i hapse nejake civile. Kao da su upravo oni najodaniji baštinici fašizma, partizanske jedinice odvajaju decu od roditelja, guraju odrasle u kamione i odvoze ih na streljanja, puneći kraške fojbe leševima nekadašnjih žitelja Istre. Istovremeno su pravi okupatori Istre, italijanski fašisti, nestali negde dublje i od samih fojbi, jer su Italijani u filmu prikazani samo kroz likove nejake dece i bespomoćnih žena. Negde u ovom filmu zaista leži drama Novakovog sina (Karla) koji lebdi u provaliji između majke Italijanke i oca slovenačkog partizana, ali je to samo dekor da bi se na one koji su nosili petokraku svalio teret krivnje zbog istrebljivanja jednog nedužnog naroda.

No, nije se završila ni odjavna špica filma, a slovenački i hrvatski partizani su već galamili do neba, nadvikujući svoje saborce iz Srbije, koji su prinuđeni da čuče u redovima za penzije zajedno sa dojučerašnjim gibaničarima i slugama okupatora. "Skandal, falsifikat, politički pamflet, bezočna laž, gebelsovska propaganda...", odjekivalo je iz staračkih, ali još uvek snažnih grla, uz pretnje boračkih udruženja da će od državnih organa zahtevati da se zvanično reaguje zbog izrečenih kleveta. U suzdržanoj Sloveniji stvari su otišle korak dalje, jer su pojedina udruženja boraca otvoreno postavljala ultimatum da se dolazak italijanskog ministra spoljnih poslova Đanfranka Finija uslovi njegovim izvinjenjem slovenačkom narodu zbog fašističkog terora. Fini je, inače, onaj smerni gospodin, potpredsednik italijanske vlade i vođa desničarskog Nacionalnog saveza, koji tvrdi kako su Dalmacija, Rijeka i Istra oduvek bile italijanske zemlje. Držeći se više ratia nego li emotia, hrvatski i slovenački zvaničnici hladno su se držali po strani, odgovarajući diplomatski pragmatično da se još uvek prikupljaju potrebne informacije i da će se tek nakon toga doneti odluka o eventualnim reakcijama. A njih očigledno neće biti, jer nijednoj od ovih zemalja nije stalo da zapodeva sporove sa državama na čiju podršku moraju da računaju dok beže od svog geografskog porekla. No film očigledno nije proleteo izvan fokusa pažnje nadležnih, jer će Srce u bunaru moći da pogleda kako slovenačka tako i hrvatska šira publika na televiziji, kako bi se sami gledaoci upoznali sa delom koje će možda više od svih njih zajedno, nasekirati oca partizanskih filmova Veljka Bulajića.

POKRADENI BULAJIĆ: Možda bi autor Kozare i Bitke na Neretvi lakše podneo konsolidaciju neprijateljskih snaga na istočnom frontu, pošto je već izražavao bojazan da se u Srbiji može očekivati formiranje četničke divizije sa ministrom spoljnih poslova SCG Vukom Draškovićem na čelu. Kontraudar je, međutim, stigao sa neočekivane strane, i to po strategiji koja je prepisana od samog Bulajića. Sve ono što se u njegovim filmovima moglo pripisati fašističkim zlikovcima i slugama okupatora, bilo da je reč o krvoločnosti, surovosti, vojnoj nadmoći ili gluposti, u Srcu u bunaru je deo partizanštine. Stoga je ovaj film kao negativ, neka vrsta izvrnutog otiska Bulajićevih ratnih radova, u kome su samo zamenjeni simboli na kapama boraca.

Sve bi bilo mnogo drastičnije da Alberto Negrin nije izašao u susret nekim primedbama Dragana Bjelogrlića koji je, zahvaljujući Bošku Buhi i Velikom transportu savladao školu partizanskog filma, upoznajući sve njene slabosti i vrline. Stoga je ovaj glumac uspeo da preotme lik partizanskog komandanta, obojivši scenaristički kroki ideološkog fanatika širokom paletom emocija koje pre svega potiču od roditelja koji traga za detetom i nastoji da povrati svoju ženu, gurnuvši u drugi plan borca sa petokrakom na čelu. Koliko god su u Sloveniji i Hrvatskoj kivni zbog srpske glumačke izdaje, pošto se u tim zemljama ne bi mogao naći značajniji glumac koji bi pristao da igra ratnog zlikovca, ipak se mora primetiti ta simbolična podrška. Nema, naravno, ni traga od nekadašnje spremnosti da se zajednički juriša na Trst ili neguje jedinstveni antifašistički front, ali ostaci pokreta otpora još uvek povremeno deluju iz duboke ilegale.

 

POŠALJI KOMENTAR REDAKCIJI		ODŠTAMPAJ TEKST

---