Opera - Dr Atomik >

Atomsko pitanje

jelena novak

Kompozitor: Džon Adams
Reditelj: Piter Selers
Opera San Franciska

Iako je broj kompozitora koji se okreću pisanju opere sve veći, iznenađujuće je mali broj onih čija su operska libreta zasnovana na savremenim temama. Umreženje operskog diskursa u političku, ideološku, medijsku, sociološku mapu aktuelnih događaja ne ostavlja mnogo prostora za obraćanje ranije ustanovljenim izrazima. Za kompozitora Džona Adamsa i reditelja Pitera Selersa operska scena je mesto na kome se postindustrijsko, pozno kapitalističko društvo može snažno kritikovati. Budući da su libreta njihovih dela muzičkog teatra zasnovana na medijskim, politički provokativnim događajima (Nikson u Kini, Klinghoferova smrt), Adams i Selers operu pretvaraju u ekran kojim spektakularizuju i preispituju funkcionisanje operskog sveta.

Poslednje opersko delo Adamsa i Selersa je dvočina opera Dr Atomik. Premijerno je izvedena 1. oktobra 2005. godine u Operi San Franciska. Selersov libreto je kolaž odlomaka državnih dokumenata, pisama, izjava svedoka, dokumentarnih filmova, fotografija, poezije, itd. Svi artefakti su vezani za konstruisanje i testiranje atomske bombe 1945. godine u nacionalnoj laboratoriji u Los Alamosu u Novom Meksiku (projekat Menhetn), nakon kojih je otvorena mogućnost korišćenja atomskog oružja u Hirošimi i Nagasakiju. Radnja opere smeštena je u jedan dan, pred izvršenje atomske probe pod kodnim imenom Trinity. Operacijom je rukovodio Robert Openhajmer, a sem njega, likovi ove opere su njegova žena, njihova kućna pomoćnica i ostali naučnici koji su bili deo stručnog tima. U vreme kada se nekoliko aktuelnih dramatičnih svetskih sukoba zasniva na preispitivanju prava na proizvođenje i upotrebu nuklearnog oružja, dva američka umetnika radnju svoje opere zasnivaju na prikazivanju atmosfere pred testiranje prve atomske bombe proizvedene u Americi. Adamsov i Selersov potez je političan i kritički opredeljen. Kakav je mehanizam koji pokreće taj kritički diskurs i njegove efekte?

Procedura uvođenja ove opere u javni život i svet masovnih medija analogna je procedurama visokobudžetne holivudske produkcije. Delo je najavljivano nekoliko godina pre premijere. Kompozitor i reditelj su javno razmatrali nastanak opere, a pojedini delovi su čak, poput trejlera izvedeni prethodeći spektakularnom operskom iskustvu. Formirano je "javno mnjenje", koje će nadalje razmatrati i komentarisati efekte opere i strategije njenih autora. U okviru medijske kampanje otvorena je i veb stranica sa mnoštvom pojedinosti vezanih za predistoriju opere i njeno izvođenje (www.doctor-atomic.com).

Pored video-odlomaka, intervjua sa kompozitorom, rediteljem, kostimografom, scenografom, ovaj elektronski arhiv sadrži i odlomke dokumentarnih snimaka načinjenih u Novom Meksiku, sinopsis dela, ilustrovano objašnjenje procesa nastajanja scenografije, nacrte kostima, nekoliko odlomaka Adamsove muzike u MIDI formatu, linkove na veb stranice koje su relevantne za naučna saznanja vezana za atomsku fiziku, itd. Pojedina objašnjenja, poput onih vezanih za scenografiju krajnje su pragmatična, i čini se, namenjena onima koji nisu upoznati sa operskom mašinerijom i njenim funkcionisanjem. Tako je delo Dr Atomik postavljeno kao model opere putem kog će potencijalni konzumenti najšire populacije biti upoznati ne samo sa ovim operskim delom već i sa operom uopšte. Dr Atomik pokazuje funkcionisanje operskog sveta koji umrežava globalne marketinške mehanizme, industriju zabave, opersku zgradu i njenu infrastrukturu, društvenu istoriju i politički aktivizam.

Pomenuta veb stranica je i neka vrsta surogata opere, dajdžest forma nakon koje "pravo" opersko iskustvo verovatno može uslediti. Konačno, ovakav arhiv opere jeste i prethodnica najpristupačnijeg operskog proizvoda danas – DVD-a. U vreme kada se u onlajn knjižarama na uvid dobijaju počeci, sadržaji i indeksi ponuđenih knjiga, u modnim časopisima mirisni tragovi novih parfema, sublimirani objekt želje koji je poklonjenim fragmentom nagovešten, ipak može biti dosegnut samo kupovinom čitavog proizvoda. Davanje proizvoda na uvid čini nas idealnim, dobro obaveštenim potrošačem koji ne samo da indeksira mesta na kojima određeni proizvod može dobiti, već indeksira i kompresuje iskustva korišćenja i efekata različitih proizvoda.

Zapitan zašto je kao temu opere iskoristio testiranje atomske bombe, Adams je odgovorio da je to deo mitologije današnjeg doba, i da je atomska bomba veoma seksi! Pod "seksi" on podrazumeva stilizovane geometrizovane prizore, kao i vizuelnost same eksplozije koja je visokoestetizovana. "Seksi" je svakako i moć zavođenja i uspostavljanja hijerarhije. Pitanje mogućnosti korišćenja nuklearnog naoružanja je pitanje moći. Političko pitanje moći nad korišćenjem atomskog naoružanja visoko je estetizovano, pre svega činjenicom da se pojavljuje u operi, a estetski efekti opere funkcionišu prema politizovanoj matrici pitanja današnjeg uspostavljanja moći nad određenim prikazivačkim mehanizmima.

Otuda i snažne polemike koje prate ovu operu u medijima – one se kreću od ekstatičnih pohvala, blagog negodovanja, do krajnjeg neodobravanja i optužbi. No, ostaje nejasno do koje mere su kritike upućene operi zapravo kritike upućene temi koja je ovom operom obrađena. Medijski život opere Dr Atomik dobrim delom parazitira na medijskoj auri kontroverznih atomskih projekata, baš kao što je to bio slučaj i sa ranijim operskim delima Adamsa i Selersa. Reč je o specifičnom primeru "holivudskog realizma". Ključno je pitanje da li opersko kritikovanje "atomskog pitanja" danas može da proizvede efekat koji će uticati na politički poredak i raspodelu moći u odnosu na korišćenje nuklearnih resursa. Ili pak činjenica da se dramatično planetarno pitanje pojavljuje u operi dodatno relativizuje njegov značaj u sferi politike.


 

POŠALJI KOMENTAR REDAKCIJI ODŠTAMPAJ TEKST