---

In memoriam – P. D. Džejms (1920–2014) >

Pesnik-detektiv i deca čovečanstva

Jedna od najvažnijih autorki kriminalističkog žanra i "majka" Adama Dalgliša, amblematske figure detektivskog romana, umrla je prošle nedelje u svojoj devedeset četvrtoj godini

U jednom od silnih nekrologa koji su proteklih dana objavljeni po anglosaksonskoj štampi za pokojnu se književnicu P.D. Džejms, iza koje osim omanje police knjiga koje je napisala ostaju djeca, unučad i praunučad, kaže da je bila opsjednuta smrću, ali je svoj život, usprkos tome, živjela dobro i herojski. Žena koja je zahvaljujući svom pisanju dobila titulu baronese, koja bukvalno pola stoljeća (od 1964. godine sve do smrti) bila udovica, dok joj je decenijama prije toga muž bio u psihijatrijskoj bolnici, pa je sama izdržavala porodicu (imali su dvije kćerke), počela je da piše i objavljuje relativno kasno. Ipak, P.D. Džejms (pravim imenom Filis Doroti) zauzela je važno mjesto na porodičnom stablu "engleskog krimića", onog čija je rodonačelnica Agata Kristi. Ozbiljni književnokritički autoriteti već decenijama trube kako književnice poput P.D. Džejms ili Rut Rendel ne treba ograđivati u zabran žanra, jer se radi o autorkama čiji romani, u bilo kojem kontekstu, spadaju u vrhove gornjeg doma savremene proze pisane na engleskom jeziku. Uostalom, neko je dobro kazao da bi i Dostojevskog, da je kojim slučajem živio u drugoj polovini dvadesetog vijeka, proglasili piscem krimića.

ČETRNAEST NASTAVAKA: P.D. Džejms je za života objavila više od dvadeset knjiga, u velikoj većini romana. Ključno mjesto u njenom opusu zauzima četrnaest romana u kojima je glavni lik inspektor Adam Dalgliš. U mnogo čemu Dalgliš je paradigma engleskog tipa detektiva, varijacija na likove iz romana Agate Kristi i sličnih spisateljica. Dalgliš, međutim, nije slobodni strelac, nego je policajac. Isto tako, Dalgliš nije tek nekakav marginalac sa umjetničkim senzibilitetom; on je, osim što je detektiv, takođe i poznat i priznat pjesnik. P.D. Džejms vrlo vješto isprepliće Dalglišov privatni život sa svakim od slučajeva koji rješava. Isto tako, kroz različite knjige provlače se isti epizodni likove, uglavnom Dalglišove kolege iz policije sa zanimljivim i napetim životnim pričama. Napisala je P.D. Džejms takođe i dva romana u kojima je glavna junakinja Kordelija Grej, kao i tri koja se ne uklapaju tako lako i tako brzo u njenu whodunit poetiku.

FILM I TELEVIZIJA: Kao i većina klasičnih britanskih krimića, i knjige P.D. Džejms predstavljale su neizostavan izazov za televizijske adaptacije. Dvadesetak godina nakon što je ona počela da objavljuje svoje knjige, televizija počinje da ih ekranizuje (P.D. Džejms počinje da objavljuje romane početkom šezdesetih, a njihove televizijske obrade izlaze pred gledaoce početkom osamdesetih.) U rasponu od skoro dvije decenije, gotovo svi njeni romani sa Adamom Dalglišom u glavnoj roli prilagođeni su televizijskom formatu. To, međutim, nije sve. Distopijski izlet P.D. Džejms, njezin roman Deca čovečenstva iz 1992, naime, filmovan je četrnaest godina kasnije. Režije se poduhvatio jedan od globalno najperspektivnijih filmskih umjetnika današnjice: Alfonso Kuaron. U glavnim ulogama su nastupili Klajv Oven, Majkl Kejn te Džulijen Mor. Naposljetku, BBC je prošle godine ekranizovao i posljednji roman P.D. Džejms, objavljen 2011, Smrt stiže u Pemberli, izvrstan trilersko-kriminalistički nastavak čuvenog romana Džejn Ostin o gordosti i predrasudama, sjajan spoj ponešto postmodernističke ideje i žanrovske realizacije.

PREVODI: Za vrijeme socijalističke Jugoslavije, P.D. Džejms iz nekog razloga dugo nije bila prevođena kod nas. Ovdašnjim čitaocima otkriva je krajem osamdesetih godina zagrebačka Mladost prevodima romana Sklonost prema smrti te Crna kula. Devedesetih je u Zagrebu objavljuje Znanje, a poslije 2000. Vuković&Runjić te Profil. U Hrvatskoj je, dakle, preveden dobar dio njenog opusa, dok u Srbiji to nije slučaj. U posljednje vrijeme njena djela ovdje objavljuje Laguna. Od četrnaest romana sa Adamom Dalglišom kao glavnim junakom, ova izdavačka kuća je objavila dva: Prekrijte joj lice i Ubistveni um. Reč je zapravo o prva dva njezina romana, izvorno objavljena 1962. i 1963. godine, dva romana u kojima se prvi put uopšte susrećemo sa Adamom Dalglišom, dva romana u kojima se izvorno skicira profil njegovog nezaboravnog lika. Oni koji nisu ranije čitali ovu grande damu svjetskog krimića imaju, dakle, priliku da krenu od početka, a Laguna će valjda da nastavi, lijepo i hronološki, da objavljuje njene uzbudljive i sugestivne romane.

 

POŠALJI KOMENTAR REDAKCIJI		ODŠTAMPAJ TEKST

---