---

Poseduje "oštar um, čudesnu sposobnost rasuđivanja i poimanja, kao i naročitu sreću u otkrivanju tajni prirode i veliku oštroumnost razlaganja"

(Univerzitet u Paviji o Ruđeru Boškoviću)

U godini u koju ulazimo obeležiće se i 300. godišnjica rođenja Ruđera Boškovića. Najistaknutiji naučnik svoga doba rođen je 18. maja 1711. godine. Svetsku slavu stekao je delovanjem u oblasti fizike, astronomije i matematike, ali je u svom poluvekovnom radu bio i uspešan geodet, arhitekta, arheolog, kao i pesnik, filozof i diplomata.

POREKLO: Po muškoj liniji preci Ruđera Boškovića su iz mesta Orahov Do na obodu Popovog polja u Hercegovini, dvadesetak kilometara severozapadno od Dubrovnika. Prema dokumentima iz dubrovačkog arhiva Ruđerov pradeda Nikola doselio se u Orahov Do iz Rovaca u Crnoj Gori i svom porodu dao prezime Bošković (po ocu Bošku). Nikola je imao sina Boška, a Boško Nikolu – Ruđerovog oca.

Mlađi Nikola se još kao dečak obreo u Dubrovniku, gde ga je otac dao u šegrtsku službu kod bogatog trgovca Rada Gleđevića. Marljiv i vičan poslu brzo je napredovao, da bi sa Gleđevićem prvo stupio u ortački odnos, a zatim se i osamostalio. Ali, sa sticanjem imetka prolazile su i godine, pa se Nikola oženio tek kad mu je bilo oko pedeset. Oženio se tri puta mlađom Pavlom (17 godina) iz vlastelinske porodice Bettere (poreklom iz Bergama u Italiji), čiji je otac Bartolomeo-Bare imao lep trgovački imetak i književni dar. Ali, ulazak u vlastelinsku porodicu podrazumevao je, "prema ustaljenim običajima" religijski netolerantne sredine, i Nikolin prelazak iz pravoslavne vere predaka u katoličku.

PORODICA: Nikola i Pavla izrodili su najverovatnije devetoro dece. Ruđer je bio osmo dete i šesti sin, a ime je dobio po ujaku. Deca su od majke nasledila dugovečnost (Pavla je živela 103 godine, a brat Božo i sestra Anica preko 90), od oca upornost i sistematičnost, a od dede po majci književni talenat (deda Bare je bio pesnik i prevodilac). Iz istraživanja akademika Miroslava Pantića saznali smo da se niko od devetoro dece nije ženio ni udavao, osim jedne sestre, ali ni ona nije imala poroda, tako da je sa njima izumrla loza Nikole Boškovića.

ŠKOLOVANJE: Građanski status porodice Bošković u vreme najveće slave i moći Dubrovačke republike, podrazumevao je školovanje dece. Tako je prva znanja mladi Ruđer, po dubrovački Ruđe, stekao u isusovačkom Dubrovačkom kolegijumu (Collegium Ragusinum), da bi ga kao najboljeg među vršnjacima, uz saglasnost majke (otac mu je umro četiri godine ranije) profesori odveli u Rim, da bi školovanje nastavio na čuvenom isusovačkom Rimskom kolegijumu (Collegium Romanum), gde je izučavao filozofiju, fiziku, astronomiju i matematiku. Kolegijum je završio u dvadeset drugoj, a studije teologije u svojoj dvadeset devetoj godini, kada je i zaređen u sveštenika.

ČOVEK NAUKE I SVETA: Boškovićev naučni rad, po čemu ćemo ga pamtiti i slaviti, trajao je pedeset godina, od 1736. kada je kao dvadesetpetogodišnjak objavio svoju prvu naučnu raspravu O sunčevim pegama (De maculis solaribus), pa do 1785. (dve godine pred smrt), kada je objavio petotomni niz rasprava pod naslovom Rasprave iz optike i astronomije (Opera pertinetia ad opticam et astronomian). U tom poluvekovnom periodu preplitala se njegova profesorska karijera sa teorijskim i praktičnim naučnim radom (prirodne i tehničke nauke), uz aktivnosti na polju filozofije, lepe književnosti i prevodilaštva.

U ovom kratkom tekstu navešćemo samo njegova najznačajnija dela. Počećemo sa životnim delom Teorija prirodne filozofije svedene na jedan jedini zakon sila koje postoje u prirodi (Philosophiae naturalis theoria redacta ad unicam legem virium in natura existentium, 1763), u kojem, polazeći od analogije i jednostavnosti prirode kao svoga prirodno-filozofskog polazišta, dokazuje da načelo neprekidnosti vredi u prirodi i geometriji (ništa se u prirodi ne događa skokom), oblikuje vlastitu neprekinutu krivulju sila (curva Boscovichiana) koja na vrlo velikim distancama opisuje delovanje Njutnove gravitacije, na malim distancama tumači pojmove kohezije, a na vrlo malim distancama opisuje delovanje Boškovićeve beskonačne odbojne sile. Ovim kapitalnim delom stajao je ispred svog doba, jer je čitav vek i po pre Ajnštajna insistirao na načelu relativnosti.

U teorijskoj astronomiji 1746. godine razvija metod za određivanje putanja kometa, pa je 1782. godine među prvima zaključio da je Heršel otkrio novu planetu, kasnije nazvanu Uran. Delujući na trima matematičkim katedrama (Rim, Pavija i Milano), bavio se mnogim problemima čiste matematike (uveo četiri glavne diferencijalne jednačine trigonometrije) i naročito primenjene matematike, da bi 1742. godine, sa još dvojicom rimskih matematičara, potpisao i statičku ekspertizu o pukotinama na kupoli bazilike Svetog Petra u Rimu. Zatim je po nalogu pape Benedikta XIV izradio hidrotehničku ekspertizu plavljenja plovnog rukavca reke Tibar, a u periodu od 1752. do 1781. godine, na poziv lokalnih vlasti, još desetak sličnih u Luči, Riminiju, Đenovi, Peruđi i Pjaćenci. U istom periodu postigao je i znatne uspehe na konstrukciji i verifikaciji optičkih, astronomskih i geodetskih instrumenata, pa je praktičnu primenu svojih saznanja ostvario u opremanju nove opservatorije u Breri kod Milana 1765. godine i kao upravnik optičkih istraživanja u francuskoj ratnoj mornarici u periodu od 1774. go 1782. godine. Za ovo poslednje, kao nagradu za uspešan rad, dobio je francusko državljanstvo, a ceneći njegovo ukupno delo savremeni svet mu se odužio nazvavši jedan krater na Mesecu njegovim imenom.

Sva svoja dela (naučna i književna) pisao je na latinskom, italijanskom, francuskom i maternjem "slovinskom jeziku". Iako se u Dubrovnik vratio samo jedanput (1747), za rodni grad je uspešno obavljao mnoge diplomatske poslove.

PRIZNANJA: Boškoviću su za njegov rad dodeljena mnoga priznanja i časti. Od najznačajnijih, prvo je 1746. godine izabran za redovnog člana Akademije u Bolonji (Scientiarium et Artium Institutum atque Academia), dve godine kasnije za dopisnog člana Akademije nauka (Académie des Sciences) u Parizu, počasni član Carske akademije nauka (Императорская Академия наук) u Sankt Peterburgu postao je 1760. godine, a godinu dana kasnije i redovni član Kraljevskog naučnog društva (Royal Society) u Londonu. Senat Republike Luke (Republica de Lucca) 1757. proglasio ga je plemićem zbog zasluga u rešavanju spora te državice sa Toskanom (Toscana).

ČIJI JE: Jubilarne godine vezane za život i stvaralaštvo svetski priznatih naučnika Nikole Tasle, Mihaila Pupina, Alberta Ajnštajna, Vernera fon Brauna, ne mogu da prođu a da se ne pokrene pitanje kome pripadaju. Po svom naučnom delu Ruđer Bošković pripada ovoj grupi velikana, a po ostalom, po kome ga slave i svojataju, bio je: Srbin po ocu, Italijan po majci, plemić po pradedovima, Dubrovčanin po rođenju, "Slovin" po maternjem jeziku, katolik po veri. Umro je 13. februara 1787. godine. Počiva u crkvi Sveta Marija Podone u Milanu.

(Podaci o naučnom radu Ruđera Boškovića iz oblasti matematike, astronomije i fizike korišćeni iz: Vladimir Kadum, O životu Ruđera Boškovića, njegovu znanstvenom i filozofskom radu, Članak UDK 113/119, Pula, 2007)

 

POŠALJI KOMENTAR REDAKCIJI		ODŠTAMPAJ TEKST

---