Hrišćansko nasleđe Sirije:
Zemlja koju je posetio Hristos

Ako neko uzme da lista, ako ne nešto ozbiljnije, a ono barem neki stariji turistički vodič za Siriju, biće iznenađen koliko je tamo bilo očuvanih crkava iz prvih vekova hrišćanstva. Sirija danas vri od ruševina koje pričaju priče Novog zaveta. Sirijski hrišćani su u ozbiljnoj opasnosti i moguće je da će uskoro nestati

Poznati američki novinar Brus Fejler početkom 2000. godine piše knjigu "Tragom Biblije". On u nekoj vrsti ličnog traganja za Bogom odlučuje da obiđe mesta koja se pominju u pet knjiga Mojsijevih. Već na početku putopisa Fejler kaže: "Shvatio sam da na Srednjem istoku Biblija nije nikakva priča izumljena u glavi, niti puka knjiga što skuplja prašinu. Ona je nešto što živi, što diše." Ne ulazeći u pitanja (ne)vere, odnosno onoga šta Biblija jeste ili nije, neupitno je da je Srednji istok, kako su ga nazvali evropocentični stanovnici starog kontinenta, izuzetno bitan za nastanak i razvoj hrišćanstva. Ako neko ovih dana poželi da prelista, ako ne nešto ozbiljnije, a ono, recimo, detaljniji turistički vodič za Siriju, u pokušaju da shvati kakva je ona bila pre građanskog rata i još jednog bezumnog rušenja i da je sagleda iz "mirne" perspektive, biće iznenađen koliko je širom čitave zemlje bilo očuvanih crkava iz prvih vekova hrišćanstva. Sirija vri od ruševina koje pričaju priče Novog zaveta.

BIBLIJSKA ZEMLJA: U Novom zavetu piše da su se upravo u Siriji učenici apostola prvi put nazivali hrišćanima. Bila je to otprilike sredina prvog veka nove ere. Nešto ranije, ostrašćeni progonitelj Hristovih sledbenika, Jevrejin Savle iz Tarsa, onaj koji prisustvuje kamenovanju hrišćana, odlazi za Damask i na tom putu doživljava preobražaj. Prema Novom zavetu, Savla odnosno Pavla (on nije jedini koji, nakon susreta s Bogom, dobija novo ime), obasjava zaslepljujuća svetlost i obraća mu se lično Hristos. Nakon ovog događaja, Pavle stiže u Damask gde mu je saopšteno da je bogoizabran da širi veru. Putuje među mnogobošce i, kao što je poznato, postaje jedna od najvažnijih ličnosti hrišćanske crkve. Ne mestu gde se apostolu Pavlu ukazao Hristos izgrađena je crkva.

Neko je izračunao da se u Bibliji Damask pominje više od šezdeset puta, Antiohija oko dvadeset, a Sirija, odnosno njene oblasti, oko tri stotine puta (teritorija biblijske Sirije je bila veća od današnje. U vremenima kada se spominje obuhvatala je, u grubim crtama, današnju Siriju, Liban i manje delova Turske i Iraka).

Sirija je važila za važno hrišćansko čvorište. Odatle su kretale misije u mnogobožački svet, širilo se hrišćanstvo, u njoj su živeli apostoli i vrcale su teološke rasprave, razvijale su se na plodnom tlu i gnostičke sekte, bujao je manastirski život, tamo su živeli mučenici i askete o čijem se podvižništvu vekovima posle pisalo i pričalo. Poznata i uticajna je bila tamošnja antiohijska teološka škola.

Vera je bila toliko jaka da u Jevanđelji po Mateju stoji da se po celoj Siriji pročuo glas o Hristu i njegovim isceljenjima. I tada, "privedoše mu sve bolesnike, raznim bolestima i mukama obuzete, i bjesomučne i mjesečare, i oduzete, i iscijeli ih." (Ovaj stih neki su slobodnije tumačili, smatrajući da je Hristos lično obilazio Siriju.) Jevsevije u svojoj "Crkvenoj istoriji" piše kako su 303. godine sirijski zatvori, inače rezervisani za ubice, bili ispunjeni "episkopima, sveštenicima, đakonima i egzorcistima".

Čuvenih hrišćana koji su živeli u Siriji ima mnogo. Među njima su Sveti Ignjatije Bogonosac, antiohijski episkop, koji je umro mučeničkom smrću rastrgnut od lavova, pripadnici antiohijske škole među kojima je i sveti Jovan Zlatousti, koji je dobio ime "Zlatousti" zbog svog propovedničkog dara, kasnije je bio i patrijarh Konstantinopolja (kraj 4. veka), sveti Simeon Stolpnik koji je, prema Crkvenom predanju, živeo na stubu visokom 36 lakata (oko 18 metara), sve iz želje da se podvizava i osami (naravno, kako to biva, ljudi su se sve više i više okupljali oko njega tražeći savete). Umro je sredinom petog veka, a velika crkva sagrađena je oko stuba na kojem je živeo. U momentu kada je završena, 490. godine, bila je to najveća hrišćanska crkva u svetu. I danas je očuvana i nalazi se blizu sirijskog grada Alepa.

GLAVA JOVANA KRSTITELJA: U mnogim delovima zemlje mogu se naći ruševine ili crkve koje još "stoje" iz četvrtog, petog, šestog veka nove ere i, u nekima od njih, značajne relikvije. Kućna crkva u Dura-Europosu smatra se najstarijom crkvom na svetu, sa najstarijim prikazom Hrista, iz drugog veka nove ere. Kada je reč o relikvijama, u džamiji Omajada, u glavnom gradu Sirije, nalazi se, prema predanju, glava Jovana Krstitelja, dok se jedan od minareta zove Isusov minaret, jer muslimani veruju da će se, kada nastupi dan strašnog suda, Hristos tu spustiti. Na mestu gde je danas džamija nalazio se i Jupiterov hram i hrišćanska bazilika (kada su muslimani ušli u Damask, 636. godine, istočni deo hrišćanske bazilike su pretvorili u džamiju, dok je zapadni deo ostavljen i dalje hrišćanima na korišćenje. Ovaj dogovor iz ranog srednjeg veka, nezamisliv za današnje vreme, trajao je oko 70 godina). Prema islamskom predanju, kada je u osmom veku otvoren sanduk u kojem je bila glava Jovana Krstitelja, kojeg poštuju i muslimani, ona je bila netaknuta vremenom, još uvek sa kosom i kožom.

U hrišćanskom delu Damaska nalaze se (i obeleženi su) prozor preko kojeg je pobegao apostol Pavle, bežeći od ogorčenih Jevreja ljutih na njega što je postao hrišćanin, i kuća Ananija, ranog hrišćanina, koji je dočekao Pavla u Damasku... Svakako nije sirijska prestonica jedini grad koji se može pohvaliti bogatim hrišćanskim nasleđem. U Seidnaji je, na primer, manastir posvećen Bogorodici u kojem se nalazi portret Device Marije koji je navodno slikao sveti Luka. Zanimljivo je da su godinama, u septembru, za praznik rođenja Bogorodice, u manastir dolazili hodočasnici i hrišćanske i islamske veroispovesti.

Ako bi se nastavilo ka severu zemlje, putnik bi naišao na mesto Malula, pretežno naseljeno grko-katolicima koji još govore aramejski, jezik Isusa Hrista. Tu je i manastir svetog Sergeja, rimskog legionara koji je prešao u hrišćanstvo i stradao mučeničkom smrću, iz četvrtog veka. Prema nekim informacijama, manastir je bio meta sirijskih pobunjenika, a u okolnim selima više i nema hrišćana.

DANAŠNJA SIRIJA: U Siriji, kakva je bila pre nekoliko godina, živelo je oko deset odsto hrišćana, a konfesionalna mešavina tamošnjih zajednica bila je neverovatna. Samu hrišćansku zajednicu činili su, između ostalog: grko-katolici (melkiti), Grčka pravoslavna crkva, Sirijska crkva, Jermenska pravoslavna crkva, Rimokatolička crkva u Siriji, protestanti...

Grko-katolički patrijarh u Siriji izjavio je početkom 2014. da je do tada uništena 91 crkva, a 24 hrišćanska sela u potpunosti su evakuisana. Tvrdi se da su uništene desetine istorijskih mesta, da su ikone i crkvene knjige ili spaljene i polomljene ili se, ako su vredne, preprodaju. Jedan koptski sajt navodi da je čuvena crkva u Homsu, sagrađena na mestu crkve iz polovine prvog veka, i u kojoj se čuva po predanju, deo pojasa Bogorodice, takođe dobrim delom uništena. Krajem avgusta pojavili su se snimci i slike manastira Svetog Elijana u Homsu starog oko 1500 godina. Danas su od njega ostale ruševine. Ono što je još važnije, mnogo je stradalih, kako među višim i nižim sveštenstvom tako i među vernicima. Ljudi koje viđamo danas beže iz porušenih gradova u pokušaju da spasu svoje živote, da rade i veruju slobodno.

Melkitski arhiepiskop iz Alepa je u svom govoru u aprilu ove godine u Njujorku kazao: "Decenijama su sirijski hrišćani živeli mirno zajedno sa muslimanskom većinom koja je bila tolerantna. To je bila topla atmosfera međusobnog prihvatanja i prijateljstva. Više nije tako. U nebrojenim napadima – od kojih je najskorije bombardovanje hrišćanske četvrti za vreme Vaskrsa – uništene su crkve, preduzeća i industrija, infrastruktura i društvene institucije (...) Oko tri miliona Sirijaca, i hrišćana i muslimana, od 2011. godine je pobeglo iz Sirije. Hrišćanske zajednice su, zajedno sa drugim manjinama, nemoćne pred napadima ISIL-a, pogotovo kada su prva meta kampanje ‘kalifatskog’ religijskog čišćenja". Govor je započeo rečenicom: "Sirijski hrišćani su u ozbiljnoj opasnosti i moguće je da ćemo uskoro nestati."

Jelena Jorgačević