Izložba:
Otkrića drugačijih mogućnosti

Sto deset eksponata gostujuće izložbe "Sva lica kulture. Slikarstvo i život učenjaka drevne Kine" u Narodnom muzeju u Beogradu pričaju o kulturi koje više nema, ali i o kontaktu sa prošlim i dalekim kakav je samo u muzeju moguć

Da li je danas, u Beogradu, moguće doživeti rafinirani umetnički izraz davnih vremena daleke Kine? Jer, iako je savremena Kina u ekonomskom smislu sve bliža i opipljivija ljudima evropskog kulturnog podneblja, nije izvesno da je i razumljiva. Ima se utisak da je, na primer, tradicionalno kinesko slikarstvo još uvek prilično udaljeno i strano evropskom poimanju bez obzira na spontanost i jednostavnost tradicionalnog kineskog likovnog izraza, odnosno, da nas zapadnjački aršini onesposobljavaju.

U Narodnom muzeju u Beogradu u toku je izložba "Sva lica kulture. Slikarstvo i život učenjaka drevne Kine", prva međunarodna izložba u obnovljenoj zgradi Narodnog muzeja. Izložba je gostovanje Nacionalnog muzeja Kine iz Pekinga kojom su predstavljena umetnička dela i različiti aspekti života viševekovne intelektualne elite kineskih učenjaka. Za beogradsku publiku je pripremljeno 110 predmeta – reprezentativnih primeraka kineskog slikarstva, kaligrafije i predmeta primenjene umetnosti, koji oslikavaju estetska polazišta i moralna uverenja kineskih učenjaka.

Direktan i neposredan susret sa autentičnim materijalom u ambijentu Velike galerije Narodnog muzeja pokreće komunikaciju između eksponata i posetioca, nepravedno zanemarenu zbog aktuelnog mišljenja da će današnju publiku privući u muzej razne tehnološke inovacije postavke a ne eksponati. Muzeji danas tragaju, otkrivaju i usvajaju nove komunikacijske mogućnosti, neretko sa zavodljivim elementima konzumerskog društva, pa postoji opravdana bojazan da će time zaglušiti direktan i neposredan susret savremenika sa predmetima iz prošlosti, svojstven muzeju. Tako je, u slučaju izložbe "Sva lica kulture. Slikarstvo i život učenjaka drevne Kine", nemoguće po samom stupanju u galeriju, dizajniranu za potrebe ove postavke, ne osetiti mir i jednostavnost.

Učenjaci su činili elitni društveni sloj svojstven drevnoj Kini, koji je predstavljao oslonac političkog, moralnog i građanskog života tradicionalnog kineskog društva. Među njima su postojali literati, poznavaoci stare književnosti i istraživači drevnih spisa, žustri državni službenici celovitog obrazovanja zasnovanog na učenju Konfucija i Ši (Shi), visoki intelektualci prevashodno sledbenici daoizma, u izvesnom smislu distancirani od državne administracije, ali ipak veoma uticajni. Svi oni bili su uporište političkog i moralnog života tradicionalnog kineskog društva.

Status učenjaka je podrazumevao i takoreći ekskluzivno pravo na bavljenje kaligrafijom, koja u sebi objedinjuje dve snažne težnje: ka kultivisanju ličnosti i njenom autentičnom izražavanju. Iako su kaligrafija i slikarstvo u fokusu ličnog umetničkog izraza učenjaka, to nisu bila njihova jedina interesovanja, pa su zato eksponati umetničkog stvaralaštva upotpunjeni predmetima od keramike, posebno porcelana, predmetima od žada, kineskom bronzom, kao i odabranim komadima nameštaja i tekstila, kako bi posetilac mogao da stekne utisak i o načinu njihovog života.

Slikanje i ispisivanje karaktera tušem i četkicom doprinelo je da kaligrafija dostigne apstraktnu ekspresivnost gde je forma u potpunosti podređena ideji i autentičnom izrazu duha. Ovaj princip je brzo ušao i u osnove tradicionalnog slikarstva, čineći da se i ono ne razvija kopirajući stvarnost, već je stvarnost bila sredstvo kojim se iskazuje ideja ili osećanje, a slika je nastajala u skladu sa vlastitim, likovnim zakonomernostima čak i kada je nosila izražene odlike naturalizma.

Pejzaž, kao najuzvišeniji među slikarskim žanrovima, korespondira i sa konfucijanizmom i sa daoizmom kao oprečnim, ali izrazito prisutnim filozofskim polazištem među učenjacima. Sliku pejzaža u vremenu Severnog Sunga često je pratio ispis sa uputstvima o tome kako se može stići do konkretnog mesta, kojim se putem može poći, šta se krije iza prikazanog brega i poziv posmatraču da ga poseti. To je svojstveno konfucijanskom doživljaju prirode kao skupa zakonitosti koje čovek mora da poštuje, da ih ispuni i da se na njih ugleda. U filozofiji daoizma pejzaž nema za svrhu da prikaže konkretan, realni predeo, već imaginarni likovni izraz koji nosi ideju o složenosti puta. Jedna slika pejzaža može da ima i nekoliko uglova posmatranja, što ide u prilog daoističkom uverenju da se suština može sagledati iz više uglova. Ovakve slike pejzaža nastajale su u ateljeu.

Uz uživanje u visoko estetizovanim predmetima sa izložbe i slikama u formi vertikalnih i ručnih svitaka, gotovo se neminovno susrećemo sa teškoćom u razumevanju određenih pojava. Evropljanima nije baš svojstveno da izraz krajnjeg savršenstva i najuzvišenije pročišćenosti bude sublimiran u reči "neutralno" koja je ispisana na vrednom eksponatu, kineskoj citri (GiuQin). Ili da, pri susretu sa gotovo identičnim posudama iako su napravljene u 18. odnosno 13. veku, potpuno lišenim dekorativnosti, pročišćene forme i diskretne boje, shvate pojavu srednjovekovnog minimalizma. Osetićemo po svoj prilici sumnjičavost, gledajući raznorodne načine za ilustrovanje i slavljenje dokolice, poput uživanja u razgovoru, hrani i piću, igranju igara nalik golfu, kriketu, društvenim igrama poput Konjskog novca, Ubacivanju strele u krčag, igre Liubo, Go šaha, igara sa kockom. U tom kontekstu je i nezaobilazni kult ispijanja čaja koji je podrazumevao pripremu napitka i ritual služenja i ispijanja, kao i estetizovane predmete koji su tom prilikom korišćeni. Negovanje slobodnog vremena uz društvene igre bio je prostor za kultivisanje i unapređenje učenjačke ličnosti, podržano uverenjem da dobri igrači neguju staloženost i šire mudrost. Posetilac izložbe može da, uz svesno prevazilaženje tumačenja po poznatom ključu, doživi nova, jedinstvena i neočekivana otkrića – otkrića drugačijih mogućnosti.

Sedmorica mudraca u bambusovoj šumi, Ju Ling

Izložba "Sva lica kulture. Slikarstvo i život učenjaka drevne Kine" sadrži nekoliko celina. Priča o umetnosti učenjaka počinje istorijskim i filozofskim utemeljenjem ove elitne grupacije. Naredni deo ilustruje aspekte životnog stila učenjaka: društvenog izdvajanja, prikaza okupljanja, zabava, ispijanja čaja, razgovora i poezije. Ovaj deo je istaknut vertikalnim svitkom "Sedmorica mudraca u bambusovoj šumi" (dinastija Ćing 1644–1911) i ručnim svitkom "Jesenja gozba" (dinastija Ming 1368–1644).

U sledećoj celini Četiri veštine, koje podrazumevaju muziku, šah, kaligrafiju i slikarstvo, izloženi su najrazličitiji eksponati koji dočaravaju proučavanje starih rukopisa učenjaka, komponovanje, aranžiranje cveća i brojne druge njihove veštine i znanja. Težište poslednjeg odeljka Slikarstvo i kaligrafija učenjaka je na ovim likovnim granama, predstavljenim sa više velikih formata vertikalnih svitaka sa prikazima pejzaža, slikarstva ptica i cveća (kao autentičnog žanra), dugim ručnim svicima i odabranim slikanim lepezama.

U Narodnom muzeju se nalaze 22 slikarska rada iz Kine. Prvi je otkupljen 1958. godine, a čak 19 otkupljeno je naredne godine od Voje Dakovića, dotadašnjeg sekretara za informisanje i kulturu pri jugoslovenskoj ambasadi u Pekingu. Ovi radovi do danas nikada nisu izlagani. Devedesetih godina prošlog veka Narodni muzej je dobio još dva rada savremene produkcije koja su priključena Otvorenom grafičkom ateljeu, i oni su jedini izlagani. Starijim radovima je neophodan konzervatorski tretman poznavalaca rada na kineskim slikama na svili odnosno papiru, kako bi bili spremni za izlaganje. Očekuje se izveštaj kolega iz Kine koji su ih pre nekoliko meseci pregledali. Iako svih 20 starijih radova potiču iz perioda poslednje kineske dinastije Ćing (1644–1911), mnogi među njima su citati starije umetnosti, što ovu celinu čini zanimljivom, sa zavidnim edukativnim potencijalom.

Istovremeno sa beogradskim gostovanjem, u Atini, u Akropoljskom muzeju održava se gostujuća izložba iz Pekinga "From the Forbidden City: Imperial Apartments of Qianlong", nudeći posetiocima uvid u posve drugačiji okvir umetnosti i kulture, sa snažnim obeležjima imperijalne raskoši. Sagledavanje ove dve izložbe omogućilo bi bolje razumevanje obličja kineske kulture. Među tamošnjim eksponatima ne postoji plemenita svedenost svojstvena beogradskoj izložbi, već se uočavaju elementi prefinjenog ekskluziviteta sa zasenjujućim efektima, poput eksponata vladarske dijademe načinjene od mnoštva sićušnih impregniranih pera vodomara.

Narodni muzej je do sada tri puta ugostio izložbe iz Kine. Od marta do maja 1974. godine bila je otvorena izložba "Stara umetnost Kine – arheološka izložba NR Kine", a decembra 1979. gostovala je izložba "Kinesko tradicionalno slikarstvo 1644–1978." na kojoj je prikazano osamdeset slika u formi svitka. Poslednja izložba je održana 1991. godine pod nazivom "Iz umetničke baštine NR Kine", povodom 42. godišnjice od osnivanja NR Kine. Tada je bilo izloženo 76 akvarela, crteža, grafika i predmeta od žada.

Izložba "Sva lica kulture. Slikarstvo i život učenjaka drevne Kine" traje do 14. februara. Njen prateći program je raznovrstan i pažljivo osmišljen: sa Institutom Konfucije iz Beograda organizovane su radionice namenjene odraslima, učenici beogradske Filološke gimnazije drže kraće prezentacije o kulturi i umetnosti Kine, a četvrtkom se održavaju predavanja kojima se, uz gostujuće predavače dr Radosava Pušića i dr Dušana Pajina, i na ovaj način približava svet daleke kulture. Večerašnje predavanje, 31. januara, predstaviće celinu kineskog slikarstva koju čuva Narodni muzej.

Lidija Ham Milovanović