VREME 934, 27. novembar 2008. / KULTURA
Vraćanje kulturnih dobara Hrvatskoj:
Ratni računi
Koliko kulturnih dobara Hrvatska očekuje da joj se vrati iz Srbije, čuće se tokom sudskog procesa pred Međunarodnim sudom u Hagu. Prema podacima iz Srbije, Hrvatskoj bi trebalo da vratimo oko 30.000 inventarskih jedinica kulturno-istorijskog i arheološkog materijala koji je od novembra 1991. do kraja 1993. godine prenet iz Hrvatske u Srbiju
|
Republika Hrvatska traži od Međunarodnog suda u Hagu da Srbiju proglasi krivom zbog kršenja Konvencije o genocidu, zbog zločina počinjenih tokom rata u Hrvatskoj od 1991. do 1995. godine, plaćanje ratne štete i – vraćanje kulturnih dobara. Nekoliko dana nakon što je srpskoj javnosti predočena hrvatska tužba, iz Novog Sada je u Vukovar i Dalj vraćeno 35 ikona, deo kulturnih dobara koji potiče iz ovih mesta. Tim povodom održan je u Novom Sadu i sastanak Mešovite srpsko-hrvatske komisije za povraćaj kulturnih dobara. Zbog aktuelnog zahlađenja u odnosima dve susedne države, i zbog činjenice da je Međunarodni sud pravde nedavno odlučio da do glavne rasprave između ostalih zahteva ostane otvoren i zahtev Hrvatske da se Srbija obaveže na povratak kulturne baštine, čini se da ovaj sastanak ima drugačiji značaj od prethodnih.
"Vraćanje kulturnih dobara vrlo je važna stvar, pogotovo u svjetlu ovog zastoja kojem svjedočimo u posljednje vrijeme u razvoju bilateralnih političkih odnosa", komentarisao je Tonči Staničić, ambasador Republike Hrvatske u Srbiji, na Hrvatskoj televiziji, a Nebojša Bradić, ministar kulture Republike Srbije, otvarajući novosadski sastanak, ocenio je proces povraćaja u Hrvatsku kulturnih dobara koja se nalaze u Srbiji "izuzetno važnim, jer je to dobar signal koji omogućava stvaranje dobre osnove za povratak našeg naroda i manjine u Hrvatsku, odnosno stvara uslove za budući život i kulturnu saradnju".
|
Koliko kulturnih dobara očekuje Hrvatska da joj se vrati, čuće se tokom sudskog procesa. Prema podacima iz Srbije, Hrvatskoj bi trebalo da vratimo oko 30.000 inventarskih jedinica kulturno-istorijskog i arheološkog materijala. Pomenutih 30.000 predmeta, kako kažu nadležni, evakuisali su iz ratnih područja ili članovi državnog kriznog štaba ili kustosi i stručnjaci samoinicijativno, od novembra 1991. do kraja 1993. godine. Marko Omčikus, konzervator Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture Srbije i član Mešovite komisije, priča za "Vreme": "Čim se čulo da je kulturno blago Vukovara ugroženo, otišli smo, mi stručnjaci, i iz ruševina spasavali šta je moglo da se spase. To je bio naš civilizacijski zadatak. Eksponati koje smo preneli iz Vukovarskog muzeja su prvi vraćeni." Evakuisani predmeti odneti su u Novi Sad. Tamo su konzervirani i restaurirani u Pokrajinskom zavodu za zaštitu spomenika kulture, kako bi bili vraćeni na mesta s kojih su uzeti. Njihovu restauraciju finansirali su ministarstvo kulture Republike Srbije i Izvršno veće Vojvodine.
|
RESTAURACIJA: U materijalu Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture piše da je najveći deo od 30.000 inventarskih jedinica evakuisan iz Gradskog muzeja u Vukovaru, Galerije umjetnina, franjevačkog samostana i Zbirke "Bauer" iz tog grada. Takođe, prema podacima Pokrajinskog zavoda, do danas je najveći deo tih vrednosti vraćen na mesta s kojih je prenet u Srbiju. Oko 21.000 inventarskih jedinica čuvanih u Muzeju grada Novog Sada vraćeno je u Vukovar u decembru 2001. godine. Vraćena je Zbirka "Bauer", zatim je 3833 knjiga čuvanih u franjevačkom samostanu svetog Ivana Krstitelja u Zemunu vraćeno 2004. godine u franjevački samostan svetog Filipa i Jakova u Vukovaru, u Ernestinovo Likovnoj koloniji "Petar Smajić" vraćeno je 35 skulptura koje su bile u Banji Junaković kraj Apatina... U materijalu Pokrajinskog zavoda piše i da su od 1991. do 1993. godine s područja osiječko-poljske i baranjske eparhije Srpske pravoslavne crkve, u dogovoru s episkopom Lukijanom, u Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture preneseni ikonostasi iz srušenih i oštećenih pravoslavnih crkava iz Vukovara, Opatovca, Bobote, Marinaca, Mikluševaca, Koprivne, Dalja. Do sada je u Hrvatsku vraćen konzerviran i restauriran deo ikona sa ikonostasa crkve svetog Nikole u Boboti. Sve crkvene i druge umetnine koje su prebačene u Novi Sad konzervirane su i restaurirane, ili se još uvek restauriraju u Pokrajinskom zavodu.
|
Prošle nedelje, tom spisku priključeno je i 35 ikona: dve su vlasništvo porodice Paunović iz Vukovara, a ostale su sa ikonostasa Patrijaršijskog dvora u Dalju. Ikone-slike na platnu na kojima su sveti Nikola i sveti Prokopije, nalazile su se u Kapeli porodice Paunović u Vukovaru. Naslikao ih je Stevan Aleksić 1905. godine, i imaju veliku umetničku vrednost. U Novi Sad su stigle u izuzetno lošem stanju. Olivera Brdarić, koja je rukovodila radovima konzervacije, opisala je medijima da je platno bilo procepljeno i probijeno na više mesta, da su noseći okviri bili oštećeni, a da su na obe ikone nedostajali važni delovi bojenog sloja. Pozlaćeni okviri u ukrasnom duborezu su takođe bili oštećeni, a neki delovi su i nedostajali. Branka Šulc, kopredsednica Mešovite komisije, inače pomoćnica ministra kulture Hrvatske i predsednica Povereništva za povratak kulturnih dobara, ocenila je da su dela "izvanredno restaurirana".
|
Borislav Šurdić iz Ministarstva kulture Srbije i član Mešovite komisije, kaže za "Vreme" da je "srpska strana u Komisiji insistirala da se u Hrvatskoj obezbede uslovi za povraćaj predmeta koji su bili kod nas: da budu zaštićeni od atmosferskih nepogoda i od ljudske ruke, i da se vrate u mesta gde sada ima srpskog stanovništva, ili u muzeje. Cilj nam je da pokažemo da je srpsko stanovništvo autohtono stanovništvo hrvatskog prostora, i da je tamo imalo duboke korene."
Često, i kako kaže "gotovo obavezno" pitanje – a šta će Hrvatska da vrati Srbiji, gospodin Borislav Šurdić komentariše pitanjem "na čijoj se teritoriji ratovalo?" Objašnjava da je među uništenim kulturnim dobrima stradala, na primer, imovina Srpske pravoslavne crkve, "što jeste deo kulturnog identiteta srpskog naroda, ali ta imovina je u Republici Hrvatskoj. To znači da Hrvatska ima teritorijalnu odgovornost nad tim predmetima, i da ona vodi brigu o njima zato što su na njihovoj teritoriji." Marko Omčikus objašnjava da je to "princip tla", i dodaje: "Vraća se vlasniku, dakle, u objekat Srpske pravoslavne crkve koji je na hrvatskoj teritoriji."
Zoran Vapa, direktor Pokrajinskog zavoda, navodi da su ove godine završeni konzerviranje i rekonstrukcija ikonostasa manastira Krke, što je finansiralo Izvršno veće Vojvodine, da su u toku radovi na trećoj fazi konzerviranja i restauracije ikonostasa crkve u Boboti, zatim revizija materijala iz crkava Eparhije osiječko-poljske i baranjske, i potpuna rekonstrukcija carskih dveri i bočnih vrata za ikonostas Kapele svetog arhiđakona Stefana u Dalju. Borislav Šurdić navodi jedan tehnički problem: "Veliki broj ikona i slika bi trebalo restaurirati. Na poslednjem sastanku Komisije smo procenili da bi i naše i hrvatske konzervatorske službe morale da potroše petnaest do dvadeset godina za taj posao." Razmišlja se o traženju stručne pomoći iz inostranstva.
Sonja Ćirić