Šerlok Holms – od Sidnija Pedžeta do Roberta Daunija:
Baskervilski dupli pas

Kraj prošle i početak ove godine u bioskopima širom sveta obeležio je novi film Gaja Ričija Šerlok Holms. Sam film, osim očite nominalne, nema neke preterane veze sa slavnim literarnim junakom iz mašte Artura Konana Dojla. Ipak, i ovaj film je dodatna ilustracija gotovo neverovatne vitalnosti jednog književnog lika

U izrazito blagonaklonom prikazu Šerloka Holmsa Gaja Ričija, Rožer Ebert kaže kako je Šerlok Holms, kao uostalom i Hamlet, preživio bezbrojne interpretacije te nabraja samo one glumce čije tumačenje Šerloka Holmsa zaslužuje biti upamćeno: Bejzil Retboun, Džeremi Bret, Frenk Langela, Piter Kušing, Džon Barimor, Džejms Darsi, Majkl Kejn, Džon Kliz, Piter Kuk, Rupert Everet, Viljem Džilet, Stjuart Grendžer, Čarlton Heston, Entoni Higins, Rejmond Mejsi, Rodžer Mur, Džon Nevil, Lenard Nimoj, Kristofer Plamer, Džonatan Prajs, Nikol Viljenson. U ovaj niz se po Ebertovom mišljenju, i to ne kao najslabija karika, uključuje i Robert Dauni, glumac naslovne uloge u Ričijevom Šerloku Holmsu.

SA STRANICA STRENDA: Crtež Sidnija Pedžeta

DEDUKCIJA I SLUČAJNOST: Na samom početku spomenutog prikaza Ebert doslovce kaže: Što sam manje mislio o Šerloku Holmsu, više mi se sviđao Šerlok Holms. U malo ciničnijem diskursu, a u kontekstu činjenice da je Gaj Riči poznatiji kao Madonin bivši muž nego kao režiser, moglo bi se kazati da koliko Ričijeva bivša supruga ima veze sa Bogorodicom toliko i njegov Šerlok Holms ima veze sa Dojlovim. Najmanji je tu problem činjenica da je Ričijev Šerlok Holms primarno akcioni film, a njegov naslovni lik – akcijski junak; i izvorni je Šerlok Holms, naime, dobar bokser i mačevalac. Problem je Ričijevo naslanjanje na cijeli holmsovski univerzum isključivo na najpovršnijoj ravni. Da, Šerlok Holms i kod Dojla i kod Ričija živi na adresi Bejker strit 221B kod gospođe Hadson, ima prijatelja doktora Votsona zaljubljenog u Meri Morstan, sarađuje sa inspektorom Lestradom, arhineprijatelj mu je profesor Morijarti, a jedina žena za koju je osjetio nekakvu emociju zove se Irena Adler. To je, međutim, manje-više sve, i sva bliskost Dojlovog i Ričijevog svijeta tu i završava. Nijedna od Dojlovih šezdeset proza o Holmsu (pedeset šest priča i četiri romana) Ričiju nije poslužila kao scenaristički predložak za film, čak ni marginalno. Scenarij za Ričijev film su napisali Majkl Robert Džonson, Entoni Pekam i Sajmon Kinberg, no njihovo se uživljavanje u Holmsov svijet ne može po uvjerljivosti porediti sa onim Nikolasa Mejera, Aleksisa Lekaja ili Majkla Dibdina, prozaika koji su nakon Dojla pisali o Holmsovim avanturama. Uostalom, ako vjernost holmsovskom osjećanju svijeta i vjernost karakteru Šerloka Holmsa ne mora do kraja slijediti Dojlove koordinate, nema sumnje da je bolje ostvarena u seriji "Doktor Haus" nego u Ričijevom filmu. Doktor Gregori Haus u interpretaciji Hjua Lorija više liči na pravog Šerloka Holmsa nego Ričijev Holms kojeg tumači Robert Dauni. Poznato je da je Dojlov stvarnosni uzor za lik Šerloka Holmsa bio njegov profesor – doktor Džozef Bel, a prezime koje se na engleskom jeziku piše "Holmes" u izgovoru najviše podsjeća na izgovor množine imenice "home" (kuća, dom) tako da Haus ("House") i (prez)imenom biva – Holms. Da se i ne govori o čudesnim dijagnozama utemeljenim na dedukciji, naspram više slučajnih i nasumičnih otkrića Šerloka Holmsa iz Ričijevog istoimenog filma.

Bejzil Retboun

MESTO ZLOČINA: Pišući na ovim stranicama o filmu Liga izuzetnih džentlmena ("Vreme", broj 666) zabilježili smo da "suvremeni detektivi-forenzičari od izvrsne TV serije "CSI" do serijala Patriše Kornvel o doktorici Kej Skarpeta više duguju Holmsovoj lupi nego malim sivim ćelijama junaka Agate Kristi i uličnoj prefriganosti zajebanih detektiva iz američkih hard-boiled krimića". Riči je svjestan toga te su Holmsove obrade mjesta zločina rijedak element filma u kojem njegova modernizacija književnog detektiva nije promašena. Lik Šerloka Holmsa zapravo se od samog početka iz književnosti prelivao prema drugim umjetnostima. Uostalom, magazin "Strend", u kojem su priče o Holmsu premijerno objavljivane bio je ilustrovan, a upravo su ilustracije "Strendovog" crtača Sidnija Pedžeta najzaslužnije za uobičajeni doživljaj detektivske popkulturne ikone u formi vitkog dugonje s kačketom i lulom. Šerlok Holms je zapravo jedna od prvih ikona popularne kulture u modernom smislu. Iako je Artur Konan Dojl privatno bio zaluđen spiritizmom te generalno bio sklon vjeri u natprirodno, Šerlok Holms nikad ne biva ni Marti Misterija ni Dilan Dog; makar u zapletima i bilo nagovještaja mističnog i nemogućeg, rasplet je uvijek racionalan. Ovu je karakteristiku Dojlovih priča kongenijalno nastavio G.K. Česterton u svojim pričama o ocu Braunu. I Riči pokušava ostati vjeran ovom postulatu, ali je ta vjernost samo formalna. Pukom formalnošću se može prozvati i prisustvo profesora Morijartija u ovom filmu; Morijartijevo lice gledalac zapravo i ne vidi, a za zaplet on kao lik i nije nužan, tako da, čini se, njegova sjena Ričiju služi tek kao adut za eventualno snimanje novog filmskog nastavka. Stvar je zapravo prilično ironična. Dojl je izmislio Morijartija da bi ubio Holmsa, da bi sagu okončao, a nastavak je uslijedio tek kad je pritisak publike postao neizdrživ. Riči, naprotiv, Morijartija koristi da bi unaprijed osigurao nastavak. Iako se pri kraju filma referira na Votsonove bilješke, u Šerloku Holmsu se odustalo i od konvencije Votsona kao pripovjedača i od odnosa genijalnog detektiva i inferiornog pomagača; odnos Holmsa i Votsona ovdje je, naime, bliži onom buddy-buddy stereotipu iz holivudskih policijskih filmova. Ni Holmsova relacija sa Irenom Adler ne poštuje dojlovsku dogmu, no tu se ipak ne iznevjerava suština. Glumica Rejčel Mekadams dobro utjelovljuje jedinu pravu holmsovsku femme fatale, onu koja je po jednom apokrifu 1892. godine Holmsu rodila i sina, i to nigdje drugo do u – Crnoj Gori?!

JUNAK: Doktor Haus kao Šerlok Holms

DRIBLING: Generacije i generacije širom svijeta odrasle su uz avanture Šerloka Holmsa. Kod nas se petkom uveče gledala ona legendarna serija gdje se Holms genijalno ovaplotio u liku Džeremija Breta. U zimskim večerima čitala su se razna izdanja Dojlovih detektivskih priča i romana. Moja je prva asocijacija na Holmsa zeleno džepno BIGZ-ovo izdanje Baskervilskog psa. Ona scena u kojoj Holms gledajući galeriju portreta porodice Baskervil darvinovsko-mendelovski prepozna gen ubice, jednostavno je nezaboravna, i definitivno nije jedina takva. Pjer Bajar, autor recentnog svjetskog hita Kako da govorimo o knjigama koje nismo pročitali? (u Beogradu objavljenog u izdanju "Službenog glasnika"), prije nešto više od godinu dana objavio je knjigu Slučaj Baskervilskog psa, u kojoj revidira, na izvjestan način, rezultate Holmsove istrage. Između ovakvih profesorskih igrica i mozgalica za sladokusce i Ričijevog populističkog blokbastera lebdi danas Šerlok Holms, nalik lopti u zamrznutom trenutku duplog pasa. Božo Koprivica je u jednom intervjuu kazao: "Dupli pas je Sokratov izum, Sokratov jezik, i zato je Žerson rekao – najbolji dribling je dupli pas." Kažu da je Sokrat pomjerio interes antičke filozofije s pitanja nastanka svijeta na pitanje međuljudskih odnosa. Zbog tog pomaka, filozofe koji su mu prethodili, usprkos njihovim međusobnim razlikama, nazivamo predsokratovcima. Na sličan način lik Šerloka Holmsa potpuno mijenja paradigmu fikcijskog junaka. Kao što i fudbal, uostalom, i to u istoj zemlji, a u manje-više istoj epohi, mijenja cjelokupnu sportsku paradigmu. Dribling je promijenio sliku svijeta, kao i dupli pas; kao Šerlok Holms, kao Baskervilski (dupli) pas.

Muharem Bazdulj

Džeremi Bret