16. Sarajevo film festival:
Devet dana jula

Slično kao i prošle godine, film iz Srbije se ispostavio kao apsolutni pobednik. Prošle godine to su bili Obični ljudi Vladimira Perišića, a ovoga puta laureat je Tilva Roš Nikole Ležaića. Kao i prošle godine, apsolutni trijumf označava i osvajanje nagrade Srce Sarajeva za najbolji film, kao i osvajanje Srca Sarajeva za najbolju mušku ulogu

Pisali smo već o tome: Sarajevo film festival je tradicionalno počinjao trećeg petka u avgustu i protezao se do četvrte avgustovske subote, što će reći da je počinjao najranije petnaestog, a najkasnije dvadeset drugog, odnosno završavao najranije dvadeset trećeg, a najkasnije tridesetog avgusta. Ta je lijepa tradicija dokinuta prošle godine, da se festival ne bi poklopio s mjesecom ramazanom, no prošle je godine "fazni pomak" bio relativno mali te je festival kao i dotad trajao devet avgustovskih dana, mada u nešto ranijoj fazi avgusta. Pošto je, međutim, lunarna godina kraća od solarne, ramazan se, recimo to tako, pomjera unazad, a s njim očito i festival. Na tragu čuvene sevdalinke Zvijezda tjera mjeseca, načinjena je već i pjevajuća kafanska dosjetka: Ramazan tjera festival / U juli ga satjera ...

Činjenica da se SFF prilagođava novom sarajevskom bontonu, odnosno da u nominalno sekularnoj državi cijela javnost u mnogo čemu robuje vjerskom kalendaru je sama po sebi žalosna. Ipak, kad bismo mogli apstrahirati razloge za promjenu termina (kao što ne možemo), moglo bi se čak i zaključiti da je kraj jula zapravo i bolji termin nego kraj avgusta. Naime, kraj avgusta (odnosno početak septembra) tradicionalno je i termin održavanja Venecijanskog filmskog festivala, a SFF je, u međuvremenu, do te mjere nadrastao ostale festivale u našoj regiji da bi se prije trebao ravnati po evropskoj konkurenciji, nego po ovdašnjim filmskim smotrama. Uostalom, ove je godine SFF s lakoćom zasjenio Pulu i Motovun, što nije prošlo bez solidne doze grintanja u hrvatskim medijima. Ipak, lako je naslutiti da će se već za koju godinu SFF vratiti u svoj standardni kasnoavgustovski termin; naime, čim ramazan upadne u juli... Kad smo već kod odjeka SFF-a u hrvatskim medijima, ove je godine veliku pažnju privuklo to što u glavnom takmičarskom programu, onom za najbolji dugometražni igrani film, nije bilo nijednog hrvatskog filma. To je još jedan dokaz koliko je zapravo SFF postao značajan kao regionalna odskočna daska. U vrijeme dok filmovi sa ovih prostora sve teže ulaze u glavne programe ona tri ubjedljivo najveća svjetska festivala (Berlin, Kan, Venecija), SFF po globalnom medijskom odjeku i tom nekom celebrity glamuru više zapravo i ne zaostaje za Lokarnom ili Karlovim Varima. Ovogodišnji dolazak Morgana Frimena, a nakon ranijih gostovanja Nika Nolta, Kevina Spejsija ili Mikija Rorka, pokazuje da se kao glavni gost SFF-a svake godine pojavljuje neka od stvarnih "A" zvijezda svjetske filmske industrije. U smislu masmedijske promocije, ovakva gostovanja su neprocjenjiva, međutim za reputaciju SFF-a među filmskim profesionalcima važnije su neke druge stvari koje nisu toliko pod svjetlima reflektora. Najbolji primjer je zapravo SineLink program. Ovaj "koprodukcijski market" započet prije nekoliko godina, početkom ove godine doživio je skoro nevjerovatan trijumf kad su dva filma, koja su njegovi projekti ,osvojila dvije glavne nagrade na ovogodišnjem Berlinaleu. Riječ je o turskom filmu Med i rumunskom Ako mi se zviždi, zviždim. Oba su ove godine u Sarajevu prikazana u Open Air programu pred oko tri hiljade gledalaca.

OMAŽ VELIKOM GLUMCU: Open Air program je također jedan od primjera rasta i razvoja SFF-a, a naročito je zahvalan kao ilustracija načina na koji sarajevska publika "prati" festival. Naime, dok su u prvim godinama SFF-a na ovom programu, u otvorenom kinu Metalac, prikazivani holivudski blokbasteri, sada tu hiljade ljudi strpljivo gledaju turske i rumunske art filmove. Na Metalcu je atmosfera generalno rokenrolska, pije se pivo iz plastičnih čaša, puši se, platno je ogromno i projekcije su, generalno, događaj. Na Metalcu je festival otvoren – projekcijom novog filma Danisa Tanovića Cirkus Columbia, kao i zatvoren projekcijom Invictusa, u režiji Klinta Istvuda, a sa sarajevskim gostom Morganom Frimenom u roli Nelsona Mandele. Na Metalcu je, između ostalih, prikazan i najnoviji film Vudija Alena, koji u Americi još nije ni distribuiran (Upoznaćeš visokog crnog stranca), kao i ovogodišnji dobitnik Oskara za najbolji strani film – argentinsko ostvarenje Tajna u njihovim očima. Kao i ranijih godina, u zgradi Narodnog pozorišta prikazivani su filmovi iz glavnog takmičarskog programa; tri mađarska, dva bosanskohercegovačka, te po jedan austrijski, rumunski, srpski i turski. U Narodnom pozorištu je održano i nekoliko gala projekcija s filmovima izvan konkurencija, a najdirljiviji momenat i jedan od najdojmljivijih na cijelom festivalu bila je tamošnja projekcija Skupljača perja u čast Bekimu Fehmiuu. U publici su bili udovica, sinovi, snaha i unuke velikog glumca, a više od četrdeset godina stara filmska traka koja je stigla u Sarajevo, kako je naglasio i direktor SFF-a Mirsad Purivatra, zahvaljujući razumjevanju Dinka Tucakovića i Jugoslovenske kinoteke, ponovo je uspjela prenijeti autentičnu emociju.

NAGRADE: Slično kao i prošle godine, film iz Srbije se ispostavio kao apsolutni pobjednik. Prošle godine to su bili Obični ljudi Vladimira Perišića, a ovoga puta laureat je Tilva Roš Nikole Ležaića. Kao i prošle godine, apsolutni trijumf označava i osvajanje nagrade Srce Sarajeva za najbolji film, kao i osvajanje Srca Sarajeva za najbolju mušku ulogu. Usput rečeno, prošle su godine lokalni samozvani arbitri (kvazimoralističke) elegancije prilično intenzivno rogoborili protiv nagrade Perišiću insinuirajući da njegov film, navodno, relativizira zločine i ratnu krivicu. I onomad je bilo jasno da kritizeri time samo iskazuju vlastiti nevješto skrivani nacionalizam, a u takvo što su se u toku ovogodišnjeg festivala mogli uvjeriti svi jer je prošlogodišnji laureat Obični ljudi prikazan na programu BHT-a. Sa distance od godinu dana, više je nego očito da je prošlogodišnji žiri donio pravu odluku. Ove godine, barem dosad, nije bilo osporavanja odluke žirija. U tom smislu je višestruko korisna činjenica da je žiri i internacionalan i više nego kompetentan. Ove godine, predsjednik je bio rumunski režiser Kristi Puju, a članovi su bili hrvatski glumac Leon Lučev, turska glumica Sadet Isil Aksoj, te dvije Amerikanke: producentica Kristina Večon i direktorica programa filmskog udruženja iz San Franciska Rejčel Rozen. Takav žiri nije opterećen lokalnim "kuhinjama" i vodi se estetskim kriterijima. Tako je, dakle, najboljim filmom proglašen Tilva Roš, najboljim glumcem Marko Todorović, posebno priznanje žirija dobio je mađarski film Nježni sin – Projekt Frankenstein, režisera Kornela Mundročoa, a za najbolju glumicu proglašena je Mirela Oprisor za ulogu u filmu Utorak, nakon Božića rumunskog režisera Radu Munteana. Riječ je o zaista sjajnom filmu, uz Tilvu Roš definitivno najboljem u ovogodišnjem takmičarskom programu, a žiri ne bi pogriješio i da je donio odluku da nagradu za najbolju glumicu dijele Mirela Oprisor i Maria Popistasu, druga glavna ženska uloga u Utorku, nakon Božića. U naoko tipičnoj, a zapravo rijetko originalnoj priči o ljubavnom trouglu, njih dvije glume suprugu i ljubavnicu i jako je teško kazati koja je svoju ulogu bolje odglumila. Treba reći nešto i o nagrađenima u druga dva takmičarska programa. Kad je riječ o kratkom igranom filmu, pobijedio je Žuti mjesec hrvatskog režisera Zvonimira Jurića, dok je u konkurenciji dokumentarnog filma pobijedilo ostvarenje Švelje makedonske autorice Biljane Garvanlijeve, film koji govori o šveljama u Štipu, odnosno o jednoj lokalnoj varijanti famozne tranzicije. Iako se SFF, naročito u posljednje tri-četiri godine, kad je riječ o teritoriji koju pokriva, dobrano proširio u odnosu na nekadašnju Pulu, ovogodišnji glavni laureati bi komotno mogli biti i nekadašnji "puljanski"; nekad u konkurenciji Austrije, Mađarske, Rumunije i Turske, ali nagrade za najbolje filmove otišle su u Srbiju, Hrvatsku i Makedoniju.

Prošlo je, dakle, tih devet dana jula, devet dana festivala. Prikazano je više od dvije stotine filmova, na projekcijama je bilo više od stotinu hiljada ljudi, cijeli je grad bukvalno živio s festivalom. Svakodnevno je prikazivano po dvadesetak filmova, svakodnevno, tj. svakonoćno su održavani koncerti i partiji (usput, jedan od boljih je bio onaj organizovan od strane novosadskog filmskog festivala Sinema Siti), ponovo je za vrijeme SFF-a održan i ljetnji sajam knjige na otvorenom. Bilo je mnogo gostiju festivala, mnogo akreditiranih novinara, mnogo turista. U tih devet dana Sarajevo zapravo nije previše ličilo samo na sebe. Da za kraj citiram jednu stanovnicu Sarajeva, ne pretjerano sklonu ovom gradu, koja je u tri ujutro, usred za ovdašnje pojmove neuobičajene živosti i u društvu dominantno nesarajevskom kazala: "Znate šta, ljudi, vi ćete ovako steći pogrešnu sliku o Sarajevu!"

Muharem Bazdulj