Patrijarh Irinej uz svečanu liturgiju i zvona uveden u tron u Pećkoj Patrijaršiji

Patrijarh srpski Irinej svečano je uveden u tron vrhovnog poglavara Srpske pravoslavne crkve u Pećkoj patrijaršiji nakon svete arhijerejsku liturgije 3. oktobra 2010. Čin ustoličenja 45. poglavara SPC je bio identičan onom koji je dan nakon izbora, 23. januara, održan u Sabornoj crkvi u Beogradu.

Uz uzvike aksios, dostojan, patrijarha su uveli u tron, uručili mu panagiju arhiepiskopa (malu ikona koja se nosi na prsima), žezlo i belu panakamilavku (kapu) mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije i mitropolit zagrebačko-ljubljanski Jovan.

Svečanom ustoličenju prisustvovalo je više od 400 visokih zvaničnika, predstavnika pravoslavnih crkava iz sveta i ostalih verskih zajednica i oko 6000 vernika. Republiku Srbiju na ustoličenju patrijarha Irineja predstavljao je predsednik Boris Tadić. Među prisutnima su predstavnici crkava i verskih zajednica, nadbiskup beogradski Stanislav Hočevar, muftija srbijanski Muhamed Jusufspahić i reis ul ulema Islamske zajednice Srbije Adem Zilkić.

Rusku pravoslavnu crkva predstavlja mitropolit Ilarion, Jerusalimsku patrijaršiju arhiepiskop Tefilaktos, Gruzijsku patrijaršiju mitropolit Gerasim, Rumunsku pravoslavnu crkvu mitropolit Irinej, Bugarsku pravoslavnu crkvu mitropolit Domentijan, poglavar Kiparske pravoslavne crkve Hrizostom, Grčku pravoslavnu crvku mitropolit Teologos, Albansku pravoslavnu crkvu mitropolit Ignacios, a ustoličenju prisustvuje i predstavnik Poljske pravoslavne crkve.

Ustoličenju u Pećkoj patrijaršiji prisustvovali su poslanik Samostalne srpske demokratske stranke u Hrvatskom Saboru Milorad Pupovac i princ Aleksandar Karađorđević sa porodicom, ruski ambasador u Beogradu Aleksandar Konuzin, predstavnici diplomatskog kora, šef UNMIK-a Lamberto Zanijer, komandant Kfora Erhard Biler i šef Euleksa Iv de Kermabon. Kfor je obezbeđivao ceremoniju ustoličenja, okolinu manastira, kao i put do Peći. U samoj Peći, u delu grada prema Patrijaršiji, nalazio se veliki broj policajaca, a u samom gradu, u nedelju ujutru je na ulicama bilo malo građana. Saobraćaj je bio zatvoren u delu grada prema Rugovskoj klisuri osim za hitne slučajeve i stanare tog dela Peći. Mnogo policijskih patrola primećeno je na putu između Kline i Peći. "Prema informacijama regionalne policije u Peći i operativnog centra, dolazak učesnika ceremonije u toku ustoličenja patrijarha Irineja nije bilo bezbednosnih problema.

Autobuse i ostala vozila u kojima su bili vernici i novinari, od Kosovske Mitrovice do Peći sprovela je kosovska policija. Euleks, nije dozvolio predsedniku Srpske napredne stranke Tomislavu Nikoliću da uđe na teritoriju Kosova i Metohije i kao obični građanin prisustvuje ustoličenju Patrijarha srpskog Irineja. Lider Nove Srbije Velimir Ilić je zaustavljen u Severnoj Mitrovici i rečeno mu je da ne može dalje. Nikoliću je obrazloženo da nije zvanično najavljen i da je takav dogovor s vladom Srbije, a on je to okarakterisao kao diskriminaciju. U beogradskim medijima su nekoliko dana pre ustoličenja trajala preganjanja oko toga ko od političara treba da ide u Pećku patrijaršiju, da li će ustoličenju prisustvovati kosovsko vođstvo, itd. Očigledno je da je oko protokola ustoličenja bilo osetljivih i komplikovanih pregovora. Vernici su došli organizovanim prevozom u oko 80 autobusa i 50-tak minibuseva iz drugih delova Kosova i Metohije, iz centralne Srbije, Crne Gore, Republike Srpske, Bosne i Hercegovine. Grupa vernika iz Herceg Novog je u porti Pećke patrijaršije razvila veliku zastavu trobojku, dugu 10 metara.

U pristupnoj besedi patrijarh Irinej se uz pominjanje narodne patnje obratio, kako je rekao ne samo pravoslavnom srpskom narodu, nego i časnom albanskom narodu s pozivom na mir:

«Vreme i prilike mog izbora i uvođenja u Tron srpskih patrijaraha u mnogo čemu ima sličnosti sa vremenom i okolnostima u kojima je Srpska Crkva sa svojim narodom doživljavala i preživljavala teške i sudbonosne dane svoje istorije. Da podsetimo na nedavno vreme sveopšteg stradanja, gotovo na svim prostorima nastanjenim našim narodom. Posledice tog stradanja su još uvek vidljive i prisutne: uništene crkve i manastiri, spaljeni narodni domovi, narod proteran sa svojih vekovnih ognjišta i, velikim delom, rasejan širom sveta. Sve rečeno može se, nažalost, videti na tlu Kosova i Metohije. Ne možemo, a da ne pomenemo pregolemu ranu na telu Srpske Pravoslavne Crkve i srpskog naroda, ovde na Kosovu i Metohiji, na ovom uistinu «strašnom sudilištu». Danas smo u poseti i poklonjenju ovoj svetinji i najsvetijoj srpskoj zemlji, kolevci istorije, duhovnosti, hrišćanske, pravoslavne kulture srpskog naroda. Na zemlji obagrenoj mučeničkom krvlju kosovskih i pokosovskih mučenika. Na prostoru naših najvećih svetinja, među kojima je i svetinja u kojoj se nalazimo, u kojoj se čuvaju svete mošti naših Arhiepiskopa i Patrijaraha i gde se nalaze grobovi molitvenika i podvižnika, sa svetom čudotvornom ikonom Presvete Bogomajke. U neposrednoj blizini su velelepni Dečani, vrhunac arhitektonske i ikonografske umetnosti 14. veka, sa netljenim moštima njihovog svetog ktitora, Kralja Stefana Dečanskog. A malo dalje je Bogorodica Ljeviška u Prizrenu, carskom gradu, sa sačuvanih desetak srednjevekovnih crkava, manastirom Svetih Arhanđela, najvećom zadužbinom cara Dušana, i slavnom prizrenskom Bogoslovijom. Da ne izostavimo prelepu Gračanicu, slavnu Banjsku, zadužbine kralja Milutina. Ne možemo, a da ne pomenemo i veliku svetinju devičku i hiljadu i trista drugih crkava i manastira podignutih na ovoj blagoslovenoj zemlji srpskoj. U sasvim nedavnoj prošlosti su mnogi sveti hramovi i manastiri spaljeni, porušeni, opljačkani, kao i domovi naroda srpskog koji je ovde vekovima živeo i ostavio neizbrisive tragove svoga postojanja i stvaralaštva. Kosovo i Metohija su danas bez stotinâ hiljada prognanog srpskog naroda. Brišu se njegovi duhovni tragovi i istorijski koreni. Još uvek su desetine i desetine hiljada izbeglih iz ove svete zemlje. Oni, okrenuti prema svojoj vekovnoj grudi, sa suznim očima i bolom u srcu, očekuju dan i mogućnost da se vrate svojim, iako porušenim i spaljenim, domovima. Samo malobrojni i najhrabriji su uspeli da se već vrate na svoja ognjišta.

Sa ovog svetog mesta, u ovom radosno-bolnom trenutku, upućujemo vapajni apel moćnim faktorima sveta u čijim rukama je sudbina Kosova i Metohije, uz molitvu Gospodu da ne ogreše svoju dušu donošenjem rešenja po pitanju statusa ove srpske južne pokrajine kojim bi srpski narod bio lišen vekovnog prava na svoju postojbinu, na svoje domove i na svoj imetak, na groblja svojih predaka i na svoje svetinje.

Srpski narod nema drugu središnju državu osim zemlje Srbije u čijem sastavu je vekovima Kosovo i Metohija. Ono ima dovoljno životnog prostora i mesta za suživot srpskog, albanskog i drugih naroda. Ova dva naroda su vekovima živela zajedno. Zašto ne bi mogli i danas?

Zato, obraćajući se u ovom svečanom trenutku sa ljubavlju i poštovanjem ne samo srpskom pravoslavnom narodu Kosova i Metohije nego i časnom albanskom narodu i svim ovdašnjim žiteljima, pozivamo ih na mir i zajedništvo, uvek temeljeno na Božjoj i ljudskoj pravdi.»

M. M.

Biografija patrijarha Irineja Njegova svetost arhiepiskop pećki, mitropolit beogradsko-karlovački i patrijarh srpski Irinej (Miroslav Gavrilović) rođen je u selu Vidova kod Čačka 28. avgusta 1930. godine. Po završenoj gimnaziji u Čačku, upisao je Bogosloviju u Prizrenu, a potom i Bogoslovski fakultet u Beogradu. U manastiru Rakovica, 1959. godine, od patrijarha Germana, prima monaški čin, dobivši monaško ime Irinej. Iste godine, na dan Svete Petke 27. oktobra, biva rukopoložen u čin jeromonaha. Službovao je kao profesor u Prizrenskoj bogosloviji, a potom je upućen na postdiplomske studije u Atinu. Za upravnika Monaške škole u manastiru Ostrog postavljen je 1969. godine, odakle se vraća u Prizren i postaje rektor Prizrenske bogoslovije. Sa te dužnosti 1974. izabran je za vikarnog episkopa patrijarha srpskog, sa titulom episkopa moravičkog. Godinu dana kasnije, 1975. godine, izabran je za episkopa niškog, a posle smrti Patrijarha Pavla za 45 partijarha srpskog izabran je "apostolskim žrebom", i ustoličen je 23. januara u beogradskoj Sabornoj crkvi. Patrijarsi srpski Prvi srpski patrijarh svečano je izabran na državnom saboru u Skoplju, na Cvijeti 9/4. 1346, dotadašnji Pećki arhiepiskop, raniji logotet Dušanov, Janićije II. Grčke eparhije u novoosvojenim krajevima, koje su ranije potpadale pod Carigradsku patrijaršiju, podvrgnute su jurisdikciji Pećkog patrijarha, kao i Sv. Gora sa svojim privilegijama i imunitetima. Sedam dana posle proglašenja patrijaršije, na sam Vaskrs 16. aprila 1346, Bugarski patrijarh Simeon, s novim Pećkim patrijarhom Janićijem II i Ohridskim arhiepiskopom Nikolom, u prisustvu celoga sabora, krunisao je Dušana za cara Srba i Grka. Vaseljenski patrijarh Kalist je zbog toga bacio prokletstvo na Srbe, ali je kasnije, po sporazumu s carem Jovanom Paleologom, kada je zapretila velika opasnost od Turaka, utvrđenih u Trakiji, došao 1364. u Ser da sa udovicom cara Dušana, caricom Jelenom, povede pregovore o izmirenju Carigradske i Pećke Patrijaršije. Kalist je međutim uskoro umro u Seru. Opasnost od Turaka i ovaj boravak i smrt Kalistova među Srbima ublažili su zategnutost odnosa između srpske i grčke crkve koji se najviše osećao na Svetoj Gori. Na da bi na inicijativu svetogorskog starca Isaije, rodom iz Polimlja Car Ivan Paleolog i patrijarh Filotej, skinuli su prokletstvo, da bi Prizrenskim aktom 1375. izvršeno i zvanično izmirenje grčke i srpske crkve. posle pada Srbije pod tursku vlast 1459. godine, umro je patrijarh Arsenije II (1463.) a vlast ohridskog arhiepiskopa proširila se na Pećku patrijaršiju. Pećka patrijaršija je oživela pod Mehmedom Pašom Sokolovićem, kada je za Patrijarha izabran Makarije (1557—23. 10. 1574). Arsenije III Crnojević (1674—1690—28. 10 1706) poveo je narod u izbeglištvo u južnu Ugarsku. Po predanju zbor je održan pod drevnim šam dudom koji još postoji u manastirskom dvorištu. Stablo crnog duda zasadio je srpski arhiepiskop Sava Drugi između 1263. i 1272. godine.On je po povratku iz Jerusalima prošao kroz pokrajinu Šam, u današnjoj Siriji, odakle je doneo sadnicu duda i zasadio je u porti Pećke patrijaršije. Za vreme oluje 1957. godine viševekovno stablo raspuklo se na dva dela, grane su polegle po zemlji zatim izrasle u dve krošnje, a razvila su se još tri izbojka sa razvijenom krošnjom. Poznata su ova imena pećkih patrijaraha: Janićije II (6. 4. 1346—3. 9. 1354; crkva ga smatra svetiteljem); Sava IV (29. 11. 1354—29. 4. 1375); Jefrem (3. 10. 1375—1382; takođe svetitelj); Spiridon (1382—1387); Danilo III (1389); Sava V (1398—7. 10. 1404); Danilo IV (1406); Ćirilo I (1407—1419); Nikon (1420— 1435); Teofan (1446); Nikodim II (1446—1452); Arsenije II (1457— 1463). Zatim arhiepiskopi i mitropoliti, koji su držali presto Sv. Save: Janićije (1506); Jovan (1508); Teodosije (1520); Marko (1524); Pavle (1530—1541); Teofan i Josif (1544). A potom patrijarsi obnovljene Pećke Patrijaršije: Makarije (1557—23. 10. 1574); Antonije (1572—1575); Đerasim (1575— 1586); Savatije (1587); Nikanor, Jerotije (1589, 1591); Filip (1592); Jovan (1592—14. 10. 1614); Pajsije (1614—1648); Gavrilo I Rajić (1648—1655—30. 8. 1659); Maksim (1655—1674—1681); Arsenije III Crnojević (1674—1690—28. 10 1706); Kalinik I Skopljanac (1691—16. 8. 1710); Atanasije I (6. 1. 1711—23. 4. 1712); Mojsije Rajović (6. 10. 1712—1725—1726); Arsenije IV Jovanović (1725—1737— 18. 1. 1784); Janićije III Grk (1737—1746); Atanasije II Gavrilović (1747—1. 4. 1752); Gavrilo II Sarajevac (1752); Gavrilo III Grk; Vićentije Stefanović; Pajsije II Grk; Gavrilo IV Grk (1758); Ćirilo II (1759); Vasilije Brkić (1763—1767—1772) i Kalinik II Grk (1765—1766). Prvi patrijarh koji je u tom zdanju ustoličen posle oslobođenja od Turaka, ponovnog uzdizanja Pećke patrijaršije i stvaranja Jugoslavije 1920. godine bio je Dimitrije Pavlović.

Pećka patrijaršija Manastirski kompleks Pećke Patrijaršije sastoji se od četiri crkve koje su sagrađene u periodu između 13. i 14. veka: Crkva svetih Apostola, najstarija crkva čiju gradnju je, sudeći po jednoj fresci iz XIV veka, zamislio i započeo još sveti Sava pri kraju života, a njegovu zamisao ostvario Arsenije I, Savin naslednik na arhiepiskopskom prestolu, oko 1250 godine, kada je i živopisana; Crkva svetog Dimitrija, koju je podigao arhiepiskop Nikodim, oko 1320. godine; Crkva Bogorodice Odigitrije, koju je podigao arhiepiskop Danilo II, oko 1330. godine; Crkva svetog Nikole koju je podigao arhiepiskop Danilo II, oko 1330. godine. Pripratu ispred crkava podigao je arhiepiskop Danilo II početkom četvrte decenije XIV veka. U njegovoj biografiji posebno se ističe da je želeo da sazida pripratu "dostojnu mnogoga pričanja". Nad pripratom on je sagradio i katihumenu, kao i veliki pirg pred crkvom , a na samom vrhu pirga bila su smeštena zvona, koja su, po nalogu Danila II, doneta sa Primorja. U Pećkoj patrijaršiji je pored crkava, bio podignut i veliki broj drugih zdanja nestala u burnim vremenima, za koje se zna blagodareći jednom starom bakrorezu, kao i arheološkim istraživanjima poslednjih decenija. Na bakrorezu Georgija Stojanovića, koji je izradio 1745 po nalogu patrijarha Arsenija IV, vide se monaške ćelije, konaci za goste, "mađupnica" - kuhinja sa malom i velikom trpezarijom, vodenica, žitnica, konjušnica, pekarnica, vrt. Od svih ovih zdanja očuvala se kao poslednja pekarnica, odnosno konak sa trpezarijama sa zapadne strane priprate, ali je ta građevina 1940. izgorela, pa se sada vide samo njeni temelji. Crkve i zdanja oko njih bili su zaštićeni velikim zidom sa pet kula, od kojih je jedna, takozvana donžon kula na severozapadu prema Rugovu, bila posebno utvrđena. Današnja zdanja koja se nalaze oko crkava potiču iz prošlog i ovog veka: konaci u dnu porte sa zapadne strane podignuti su od sredine do kraja XIX veka (izgoreli 1981.), zvonara sa južne strane sagrađena je 1970, a novi konak u severozapadnom delu porte dovršen je 1981. godine. Stari manastirski kompleks prostirao se i izvan današnjih zidova. Na brdu Idvorcu iznad današnjeg puta, sa severne strane od manastira, nalazila se takođe jaka donžon-kula od koje su se spuštali, u dva kraka, zidovi sa odbranbenim kulama ka manastiru. Sada od trk utvrđenja ima samo malo tragova u temeljima, dok je vidljivija jedino donžon-kula, čiji su donji delovi delimično restaurisani. Danas je manastir Pećka Patrijaršija veoma važno duhovno središte sa sestrinstvom od 25 sestara. Nakon požara koji su 1981. godine podmetnuli Albanci izgrađeni su novi manastirski konaci sa novom Patrijarhovom rezidencijom. Nakon rata na Kosovu i Metohiji 1998-1999 manastir Pećka Patrijaršija postao je duhovni i nacionalni centar za preostale Srbe severno-metohijskog i hvostanskog regiona. Sestrinstvo se bavi humanitarnim radom i održava manastirsku ekonomiju. Manastiru pripada i metoh u Budisavcima, nedaleko od Kline gde dve monahinje borave same pod zaštitom snaga KFOR-a.