Iz ličnog ugla – Od ljubavi do mržnje Pax Balcanica Dobro osmišljena regionalna politika obezbeđuje Srbiji suficit diplomatskog prostora, a čitavom regionu potencijalno obezbeđuje stabilnost, koja je opet preduslov ekonomskog razvoja

piše: Dr Neven Cvetićanin

Razmišljati o temi dobrosusedskih odnosa na Balkanu, znači razmišljati o kvadraturi kruga. Naše balkanske isprepletenosti i mozaici variraju tokom istorije od ljubavi do mržnje, te se veoma teško zaustavljaju u nekoj produktivnoj i razboritoj sredini koja bi mogla biti podvrgnuta racionalnoj analizi i koja bi, što je važnije, bila izvor dugotrajnijeg mira i stabilnosti ovih prostora.

Razlozi tome su kako u specifičnom političkom ili bolje rečeno antipolitičkom temperamentu ljudi sa ovih prostora tako i u uticaju različitih diplomatskih interesa koji se na Balkanu ukrštaju i koji su u različitim periodima različito, nekad konstruktivno, a češće destruktivno, delovali po stabilnost Zapadnog Balkana. Stoga je, za dugoročnu stabilnost regiona, potrebno da se ispune dva uslova – da ljudi sa ovih prostora kultivišu svoj koloritni politički temperament – i da među vodećim diplomatskim silama koje su uticajne na ovom prostoru (EU, SAD, Rusija i Turska) postoji izvestan stepen slaganja u interesima, odnosno pre svega interes za stabilnim Zapadnim Balkanom.

Posmatrano iz Srbije, društvena "krvna slika", proteklih godina, unutar naše male zajednice, kao što znamo, nije naročito dobra i o tome nije potrebno posebno pisati. Možemo je samo, u sižeu, metaforički, uporediti sa krvnom slikom čoveka koji je prošao nekoliko teških operacija i kome se sada organizam bori da povrati imuni sistem i obnovi pokidana tkiva, sa stalnom opasnošću da se ponovno padne u komu i nesvest.

Pored nasleđenih socijalnih i ekonomskih problema, Srbija je bez sumnje traumatizovana kosovskim iskustvom, na sličan način kako je npr. Nemačka bila traumatizovana Versajskim mirom, nakon Prvog svetskog rata. To sužava manevarski prostor bilo kojoj srpskoj vladi u vođenju realne i održive politike, te se može reći da je biti na poziciji vlasti u Srbiji mnogo teže nego u nekim drugim zemljama, jer su problemi veliki, a resursi – i ljudski i materijalni, premali, što nas sve skupa dovodi na ivicu istorijskoga rizika, kojim nije lako upravljati.

Stoga se analitičarska prognoza neposredne srpske budućnosti može poslužiti jednom analogijom. Pred Srbijom su dva puta, među kojima još, na sreću, može da se bira. Jedan je put Nemačke nakon Prvog svetskog rata. Drugi je put Nemačke nakon Drugog svetskog rata.

Svaka analogija vredi samo uslovno i Srbija nije upoređena sa Nemačkom tek da bi se ugodilo nacionalnoj megalomaniji i da bismo se samokandidovali među "istorijske narode" ili da bi se ohrabrio nacionalni mazohizam, koji zastupa tezu o potrebi neke navodne denacifikacije Srbije. Niti je Srbija velika kao Nemačka, niti su njeni eventualni istorijski grehovi kardinalni, čak ni približno, kao oni u Nemačkoj za vreme nacizma. Navedena analogija smera samo da ukaže da postoje dva načina reagovanja na frustraciju, kod nacija, kao i kod pojedinaca između ostalog. Jedan je način da se zbog nanete nepravde krene u apsolutnu osvetu, što je izvor samo još dubljih nesreća, o čemu najbolje svedoči Nemačka nakon Prvog svetskog rata. Drugi je način da se stisnu zubi, da se zavrnu rukavi i da se radi najbolje što se može kako bi se sve frustracije prevazišle na prirodan i postepen način. O tome najbolje svedoči put Nemačke nakon Drugog svetskog rata, koja je danas, opet, moćna i ugledna, kao u najbolje Bizmarkovo doba.

Srbiji je, uz sve razlike u kapacitetu i mentalitetu, uzorit put Nemačke nakon Drugog svetskog rata, jer je ona takođe imala teritorijalni spor oko svoje celovitosti, kao i iskustvo prethodnog nacionalnog poraza, što su one sličnosti koje približavaju istorijska iskustva dveju zemalja (sa tom razlikom što su u "otcepljenoj" Istočnoj Nemačkoj domicilni etnički Nemci bili homogeno i većinsko stanovništvo, a na Kosovu su domicilni Srbi izrazita manjina, što Srbiji ne ostavlja velike nade u po nju pozitivno razrešenje kosovskog čvora). Bilo kako bilo, Nemačka nije, nakon Drugog svetskog rata, na izazove osporavanja dela svoje teritorije reagovala ponovnim ratom, kao nakon onog Prvog, već je njena strategija bila mudra kombinacija fleksibilne diplomatije i munjevitog privrednog jačanja, što je pak otvorilo put ponovnoj, mirnoj, reintegraciji nemačke celovitosti.

Možda Srbija nikada neće uspeti da se digne iz pepela kao Nemačka nakon Drugog svetskog rata, ali, opet, taj primer ostaje za naše društvo poučan, makar kao neka nikad dostižna regulativna ideja, koja sadržajno govori o tome da države ne obnavljaju svoju snagu ratom (naprotiv, u njemu se bespovratno troše, čak i kad su pobednice), već realističnom diplomatijom i marljivom privredom. Budući da održivoga privrednoga razvoja nema u ratu, već samo u miru, a da ovoga opet na brdovitom Balkanu nema, ako svi regionalni igrači nisu "umreženi", Srbiji se, ako misli da ustane iz pepela, nameće nužnost osmišljavanja održive regionalne politike. Teza je jednostavna – dobro osmišljena regionalna politika obezbeđuje Srbiji suficit diplomatskog prostora, a čitavom regionu potencijalno obezbeđuje stabilnost, koja je opet preduslov ekonomskog razvoja.

To je posebno važno u okolnostima globalne ekonomske krize, koja je ogolila činjenicu da svi mi zajedno na Zapadnom Balkanu slabo šta proizvodimo i izvozimo, već smo naučili da tuđim novcem, preko kredita, kupujemo tuđu robu, te smo nalik na dete koje doniraju roditelji, pa kada te donacije prestanu, dete ostaje golo i boso. To se upravo "nama" desilo kada su usled globalne krize resursi iz inostranstva presušili te smo se, kao u nekom bolnom otrežnjenju, našli suočeni sa našim oskudnim resursima, što je izazvalo vidljive ekonomske i političke posledice u zemljama regiona, pa je čak i jedan premijer, "dotur" Ivo, otišao na prinudno krstarenje. Dakle, nužnost dobrosusedskih odnosa i regionalne saradnje među zemljama Zapadnog Balkana proističe iz imperativa pukog preživljavanja, jer su naša društva toliko siromašna da će tek nekom vrstom sinergije, koja nije laka a neće biti ni brza, postati samo malo manje siromašna, dok smo od nekog realnog blagostanja još daleko.

Drugi razlog za nužnost regionalne saradnje je što globalna ekonomska nestabilnost utiče na dominantne tokove same Evropske unije i njen institucionalni kapacitet da se proširi na Zapadni Balkan. Evropska unija, ophrvana nizom problema – od krize evra, preko krize pravno-institucionalnog ustrojstva, sve do skorašnjih negativnih bugarsko-rumunskih iskustava sa proširenjem, veoma lako može da podvuče crtu i da Zapadnom Balkanu (sa izuzetkom Hrvatske) ponudi, do ostvarenja nesuđenog eksplicitnog članstva za koje je neizvesno kada će doći, neku vrstu privilegovanog partnerstva, koje bi se pak realizovalo kroz jednu "regionalnu ekonomsku uniju" u kojoj bi participirale sve države ovog regiona. Moguće evropsko forsiranje ekonomski integrisanog Zapadnog Balkana poslužilo bi kao "pokazna vežba" za dalje integracije, jer ukoliko države regiona nisu sposobne da sarađuju između sebe, još manje bi bile sposobne da sarađuju unutar EU. Stoga je, kada se uzmu u obzir svi vektori koji su u igri, verovatna konačna rezultanta konstituisanje neke vrste labave regionalne ekonomske unije, pod kišobranom EU.

Ovo bi konkretno značilo proces pre svega dodatnog ekonomskog povezivanja među zemljama regiona, kako bismo popravili krvnu sliku naših društava, što je moguće postići ukrupnjavanjem i umreživanjem produktivnih resursa država regiona, kako bi zajednički nastupale na trećim tržištima. Dobar primer ovakve filozofije i nove regionalne politike je ugovor potpisan proletos u Zagrebu između ministarstava odbrane Srbije i Hrvatske, između ostalog i o saradnji u oblasti namenske industrije i njenom zajedničkom plasmanu na treća tržišta, što osim ekonomske komponente ima i simboličnu dimenziju, jer poručuje da je bolje da oružje prodajemo belome svetu negoli da ga ciljamo jedni na druge. Upravo tako su, jednim malim simboličnim korakom, pre pola veka, započele i evropske integracije, kada su Francuska i Nemačka potpisale ugovor o osnivanju Evropske zajednice za ugalj i čelik 1951. god., što je faktički značilo povezivanje vojnih industrija i sprečavanje eventualnog budućeg međusobnog rata. Danas Srbija i Hrvatska, poput Nemačke i Francuske nekad, imaju šansu da, na manjoj regionalnoj istorijskoj pozornici, kroz niz malih primera, poput pomenutog, budu nosioci "balkanskih (re)integracija", u kojima bi se u cilju ekonomskog oporavka regiona napredovalo korak po korak, odozdo nagore, funkcionalnom integracijom pojedinačnih sektora, bez bilo kakve pretenzije da se ide za nekim velikim ciljevima.