Baština:
Četiri arheološke priče

Izložba "Čurug na udaru imperija – 20 godina arheološke ekspedicije" svedoči o 20 vekova života naroda na istom prostoru

Čurug, varošica u blizini Zrenjanina i Novog Sada nedaleko od obala Tise i Dunava, mesto je najvećih arheoloških istraživanja u Vojvodini. Već 50 godina Muzej Vojvodine vodi arheološka istraživanja kroz koja je prošlo oko 200 studenata i saradnika iz Srbije i inostranstva. Do sada je istraživano na oko dva hektara više od 1000 objekata – kuća, trapova, radionica, grobova, a pretpostavlja se da se lokalitet prostire na oko stotinak hektara. Specifičnost ovog nalazišta je slojevitost – pronađeni su ostaci od bronzanog doba, preko mlađeg gvozdenog (najveće naselje), više naselja rimske epohe, ranog i poznog srednjeg veka, sve do XVII veka i kraja turske vladavine.

Predmeti pronađeni na ovom lokalitetu predstavljaju potvrdu nekih pisanih istorijskih izvora, kao što su zapisi Amijana Marcelina i retora Priska. Rezultati istraživanja biće prikazani na izložbi "Čurug na udaru imperija – 20 godina arheološke ekspedicije" koju će u Muzeju Vojvodine 30. januara otvoriti Aleksej Furasjev iz Državnog muzeja Ermitaž. Akcenat će biti na četiri ključne istorijske priče ovog lokaliteta. Pre otvaranja izložbe, za "Vreme" ih otkriva Stanko Trifunović, arheolog i kustos Muzeja Vojvodine.

PANONSKI USTANAK I POREKLO IMENA PANONIJA: "Prva priča govori o vremenu prelaska stare u novu eru i Panonskom (Ilirskom) ustanku i ratu koji je rimska država vodila protiv Ilira. Mi i danas baštinimo ime Panonija od Panonaca, naroda koji je započeo pomenuti ustanak. Rimljani su ih porazili, a njihovu teritoriju pretvorili u provinciju Panonija. Naselje koje se nalazilo na teritoriji današnjeg Čuruga nije ušlo u sastav rimske države i o tome su pronađena arheološka svedočanstva. Rimska država je zbog osvajanja teritorija bila vrlo surova, pogotovo prema ustanicima. Da bi se spasili, prelazili su rimsku granicu, pa se broj stanovnika naselja na prostoru današnjeg Čuruga znatno povećao. To naselje je trajalo nekoliko decenija dok ga nisu naselili Sarmati, narod iranskog porekla. O Panonskom ustanku će na izložbi svedočiti arheološki nalazi stambenih, ekonomskih objekata, radioničkih centara za proizvodnju keramike i livenje metala, kojih na lokalitetu ima nekoliko stotina."

20 GODINA ISTRAŽIVANJA: Detalji sa lokaliteta...

LIMIGANTI – MOŽDA PRVI SLOVENI: "Krajem III i u IV veku ova teritorija se masovno naseljava. Tu su i dalje Sarmati, ali se naseljavaju narodi nomadske i zemljoradničke privrede. Među njima se uspostavlja robovlasnički odnos. O tome je pisao Amijan Marcelin, rimski oficir i savremenik tih zbivanja. Stanovnike naziva varvarima, onako kako su ih nazivali Rimljani. Među njima su jedni slobodni Sarmati, a drugi su Sarmati robovi, odnosno Limiganti, narod sa granice. Marcelin opisuje i da su se Limiganti pobunili protiv svojih gospodara. Pošto su Sarmati bili na neki način u savezničkom odnosu sa Rimom, rimska vojska je popalila naselja Limiganata. Put kaznene rimske ekspedicije moguće je pratiti na više lokaliteta, a u Čurugu su sačuvani tragovi paljenja naselja i ostaci utvrđenja koje su sagradili Limiganti u pokušaju da se odbrane. Krajem IV veka dolaze Huni, a Limiganti su, po svoj prilici, ušli u savez sa njima. Postoje istorijski izvori iz V veka kada jedno rimsko poslanstvo kreće iz Carigrada na pregovore sa Atilom i prolaze preko ovih prostora. Njihovo putovanje opisuje retor Prisk i beleži da ih ovde sačekuje brojno stanovništvo, ali ne navodi kako se taj narod zove. Piše da ne govore ni hunski, ni gotski jezik, ne znaju ni latinski ni grčki. Lingvisti naslućuju da bi to mogli biti Sloveni, što bi ih (Slovene) dovelo u vezu sa Limigantima. Arheolozi pretpostavljaju da materijalna kultura Limiganata odgovara kulturi ranosrednjovekovnih Slovena, ali za tačnu procenu neophodna su nova lingvistička i antropološka istraživanja."

...i Stanko Trifunović, arheolog i kustos

DOLAZAK MAĐARA, ODLAZAK TURAKA: "Važan period za prostor Vojvodine je vreme naseljavanja Mađara. Na lokalitetu je otkriveno slovensko naselje iz IX veka sa uobičajenim slovenskim kućama, poluzemunicama. Stanovnici naselja su u prvoj polovini X veka podigli utvrđenje na ovom lokalitetu za odbranu od Mađara, jedno od retkih čiji su ostaci sačuvani. Utvrđenje je stradalo, kao i naselje, a ova teritorija je polovinom X veka ušla u sastav mađarske države, pa je naselje opet zamrlo. Obnovljeno je krajem XI veka, trajalo je do XIII veka i ponovo stradalo zbog dolaska Mongola. Ova treća epoha će na izložbi biti ilustrovana pričom o odnosu Slovena i Mađara, pravljenjem utvrđenja i materijalnom kulturom tog vremena.

Četvrta epoha je kraj turske vladavine. Nakon Austrijsko-turskog rata koji se završio 1718. godine, ovim prostorom je zavladala Austrija. Stanovništvo je srpsko, i još uvek živi u zemunicama sa krovom od trske. To su kuće od oko stotinak kvadratnih metara podeljenih u dve ili tri prostorije, sa pećima za grejanje. Ukopane su metar i po u zemlju, što ih je štitilo od jakih vetrova. Svi ukopi su bili obrađeni, obloženi daskama i kožom."

RAD BEZ FINANSIJSKIH SREDSTAVA, POD KAŠIKOM BAGERA: "Istraživanje je na početku izgledalo kao posao od nekoliko nedelja – proširen je ciglarski iskop, nađeni su neki predmeti. Međutim, ispostavilo se da je lokalitet bogat, pa se istraživanje proširivalo iz godine u godinu. Radili smo volonterski, škola nam je dala objekat za smeštaj, a Dom za duševno obolela lica i tadašnji direktor Zdenko Drempetić je hranio arheološku ekipu prvih 10 godina. Veliki izazov je bio što su nam nekada ciglarska mašina i bager radili na dva metra od iskopa. Izvukli smo izuzetno važne podatke za istoriju regiona, a cela arheologija je mogla biti samlevena u ciglu. Nažalost, jedan deo je zauvek uništen radom ciglane. Drugi problem je što ciglana već neko vreme radi smanjenim kapacitetom i pitanje je kada će prestati sa radom. Svedok sam da napuštene ciglarske jame postaju deponije. Pitanje je da li ćemo od te rupe napraviti deponiju ili arheološki park i na taj način rešiti i ekološki problem. Mesto je na pola sata od autoputa, iskop je 200 metara od asfalta, pored je ugostiteljski objekat koji ima i smeštajne kapacitete. U blizini je jezero, malo dalje manastir Arača, u neposrednom okruženju je dvorac Dunđerski. Na izložbi će biti prikazan i idejni projekat muzeja na otvorenom. Pravljenje muzeja na otvorenom ili arheološkog parka na ovakvom punktu bila bi odlična investicija. Možda će to da razume država, možda neki privatnik."

Slađana Dimitrijević