Crkva:
Krst nad Dukljom

Sinod SPC-a ima mnogo realniju predstavu o položaju podjednako i crkve i naroda koji mu je poveren na pastirsko staranje nego što je to slučaj sa državnim strukturama, te da postavljenjem trojice novih episkopa za pomoćnike pomesnim episkopima, i to nimalo slučajno na tri najkritičnije tačke naše aktuelne stvarnosti (Kosovo, Crna Gora, Bosna), konkretnim delanjem čini sve što je moguće da ublaži postojeće i predupredi moguće probleme. Od obnove episkopskih titula, što u ovom trenutku deluje kao mudra mera predostrožnosti, do obnove drevnih ili stvaranja novih episkopija, rastojanje je manje od jednog koraka

Istoričari tvrde da se prostim povlačenjem linije na geografskoj karti Evrope između Gdanjska i Dubrovnika dobija uvid u poprišta najžešćih međukonfesionalnih sukoba tokom proteklih vekova. Kada je u pitanju Balkan broj takvih linija se umnožava, a problem postaje složeniji s obzirom na sukob interesa države i crkve. Takve okolnosti su izvesno uticale na ovogodišnju odluku Sinoda SPC-a da u najkritičnijim zonama, na Kosovu, u Bosni i Crnoj Gori, ojača postojeće episkopije obnavljanjem tradicije davno ugašenih eparhija i postavljenjem episkopa-vikara u svojstvu pomoćnika postojećih arhijereja u ovim regijama. Primena sile krsta, kao duhovno najjačeg oružja crkve, najveći potres je izazvala u Crnoj Gori rukopoloženjem igumana ostroškog Jovana (Purića) u čin episkopa dioklijskog. Zaštićen molitvenim posredovanjem svetog Vasilija Čudotvorca, najvećeg srpskog svetitelja posle Save Nemanjića, episkop Jovan je spreman da opstane među Dukljanima, iako oluja nad Ostrogom tek počinje

Ceremonija: Episkop Dioklijski Jovan, Mitropolit Amfilohije i Patrijarh Pavle u Cetinjskom manastiru 3. jula 2004.

Na redovnom zasedanju svetog arhijerejskog Sinoda Srpske pravoslavne crkve, održanom u Beogradu od 10. do 19. maja, doneta je odluka o rukopoloženju trojice novih episkopa. Odluka, posmatrana sa laičkog stanovišta, nimalo neuobičajena, ali za poznavaoce crkvenih zakona i običaja, naročito kada je u pitanju Srpska pravoslavna crkva, u punom smislu te reči istorijska, a bez preterivanja se može reći i sudbonosna. Naime, uobičajeno je praksa da se episkopi ustoličavaju na upražnjeno vladičansko mesto u već postojećim episkopijama. Rukopoloženje novog episkopa se, međutim, razlikuje od ustoličenja, jer predstavlja samo čin obnavljanja vladičanske titule, koja je nekada u dugoj istoriji crkve postojala, pa se sticajem okolnosti ugasila. Rukopoloženi episkop biva izabran za vikara (pomoćnika) pomesnog episkopa u već postojećoj eparhiji, ali ne dobija episkopiju na upravljanje u egzaktnom smislu te reči. Pre najnovije odluke Sinoda SPC-a ovakve titule vikara imali su (i imaju) njihova preosveštenstva episkop Hvostanski i vikar patrijarha srpskog gospodin Atanasije (Rakita), kao i vladika Jegerski i vikar episkopa bačkog gospodin Porfirije. Prvi sa sedištem u Beogradu, pri Patrijaršiji SPC-a, a drugi sa sedištem u manastiru Kovilju, noseći istovremeno titulu igumana ovog znamenitog svetilišta.

Ova odluka Sinoda odmah je postala izvršna, pa je već 20. juna iguman manastira Dečani Teodosije rukopoložen u čin episkopa lipljanskog i vikara episkopa raško-prizrenskog gospodina Artemija. Istovremeno je obnovljena tradicija pravoslavne episkopije Ulpijane, koja na ovim prostorima datira još iz vizantijskih vremena, a novi vladika je ostao i iguman trećeg srpskog manastira (posle Studenice i Sopoćana) stavljenog pod zaštitu UNESCO-a, gde je, iako opasano bodljikavom žicom, bunkerima i čuvarima iz sastava KFOR-a, i njegovo sedište. Rukopoloženje novog vladike lipljanskog prošlo je čak i za kosovske prilike mirno i bez incidenata, s minimumom medijske pažnje, što se teško može reći za hirotoniju episkopa dioklijskog Jovana, koga je u vladičanski čin, u nedelju 4. jula, u sabornom hramu Vaskrsenja Hristovog u Podgorici, proizveo patrijarh srpski gospodin Pavle uz sasluženje dvanaest arhijereja SPC-a i brojnog sveštenstva pristiglog iz čitave zemlje.

"Želim naročito da naglasim da je obnovljena samo titula drevne episkopije dioklijske, ali ne i episkopija u punom smislu te reči. Titula vikara Njegovog visokopreosveštenstva gospodina Amfilohija, koju sada nosim, potvrđuje neprekinuti kontinuitet njenog trajanja na ovim prostorima. S obzirom na narasle organizaciono-misionarske potrebe Pravoslavne crkve u Crnoj Gori bilo je potrebno i tako podržati i osnažiti jevanđelsku misiju i tekuću duhovnu obnovu na području Mitropolije", objasnio je odluku Sinoda SPC-a o svojoj hirotoniji vladika dioklijski Jovan u ekskluzivnom razgovoru za naš list.

ŠTA SU SRBI SMISLILI: Napuštajući kišom zasut Beograd u subotu 3. jula patrijarh srpski Pavle možda nije znao da će zbog štrajka JAT-ovih avio-mehaničara morati da u Podgoricu stigne preko Tivta, premda je u tom činu bilo određene simbolike, budući da tivatski aerodrom gleda na Miholjsku Prevlaku (preimenovanu u Ostrvo cveća u Titovoj eri), odnosno na crkvu Svetog Arhangela Mihaila, srednjovekovno sedište svetosavske episkopije u Zeti na kojoj je utemeljena današnja Mitropolija crnogorsko-primorska. Na pakleno usijanoj pisti aerodroma Golubovci u Podgorici patrijarh Pavle je novinarima saopštio da je došao kao "svoj među svoje", iako je u lokalnim medijima već otpočelo pravo opsadno stanje i gotovo paranoičan strah u vezi s tim "šta su to Srbi sad smislili da naude crnogorskoj težnji za nezavisnošću". Podgorička "Pobjeda" je već 1. jula objavila tekst u kome imputira mitropolitu crnogorsko-primorskom dr Amfilohiju (Radoviću) "kako postavlja još jednog episkopa ne bi li obezbedio sebi mesto srpskog patrijarha" (prema kanonu SPC-a prilikom izbora patrijarha svi episkopi, kao jednaki, imaju pravo da budu izabrani na to mesto, s tim što najmanje dvojica episkopa moraju podržati predlog za kandidaturu trećeg, prim. aut.), a nije bilo malo onih koji su se pribojavali da "mitropolit priprema proglašenje Arhiepiskopije na području Crne Gore" čime bi navodno, a u slučaju otcepljenja Crne Gore, osujetio svaku mogućnost za primat u starešinstvu novoformiranoj Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi, koja nesporno, iako ne deklarativno, uživa podršku krugova okupljenih oko ideje za samostalnu Crnu Goru.

Upitan o ovim spekulacijama episkop dioklijski Jovan kaže:

"Ponavljam, još nije obnovljena episkopija već samo titula dioklijska, čija je naslednica svetosavska eparhija zetska, odnosno Mitropolija crnogorsko-primorska. Ako se obnavlja nova eparhija sigurno bi to bilo pod novim imenom. Pitanje crkvene organizacije je nezavisno od političke, koja opet nije faktor autokefalije. Onako kako većina građana odluči poštovaće jedino kanonski priznata Mitropolija crnogorsko-primorska i druge eparhije na ovom prostoru."

BOGU BOŽIJE, CARU CAREVO: Predsednik Crne Gore Filip Vujanović je u subotu 3. jula primio patrijarha. I premda je iz predsedničkog kabineta stiglo šturo saopštenje o toku razgovora, po tonu izveštaja na državnoj televiziji bilo je sasvim jasno da crnogorska vlada nije oduševljena što je SPC nije konsultovala pre nego što je donela odluku da igumana ostroškog Jovana (Purića) rukopoloži u čin episkopa dioklijskog i vikara mitropolita crnogorsko-primorskog. Oni koji su prisustvovali ovom razgovoru kažu da je predsednik Vujanović izrazio uverenje da će se, kad su okolnosti već takve kakve jesu, SPC držati Hristovog nauka "Bogu božije, caru carevo". U tom kontekstu je zanimljivo da vlada Crne Gore, a imajući u vidu nespornu činjenicu multikonfesionalnosti stanovništva na ovom prostoru (pravoslavci, katolici, muslimani, pripadnici Crnogorske pravoslavne crkve), nema ni ministarstvo vera niti bilo kakvu drugu instituciju koja bi se na najneposredniji način bavila verskim pitanjima. Istovremeno crnogorski ustav ne reguliše status nijedne verske zajednice na području republike (nijedna nije zvanično priznata ili nepriznata od strane države, osim u uobičajenoj formi propisa koja podrazumeva određene preduslove za registraciju neke verske zajednice), a da bi se primenila Hristova pouka na koju se pozvao gospodin Vujanović neophodno je da država zvaničnim aktom proklamuje konkretnu veru kao svoju, a da ostalim verskim zajednicama odobri (ili ne odobri) javno delovanje. Samo na taj način država stiče pravo da bude konsultovana u crkvenim poslovima, a "car da dobije carevo".

ČIJA JE DIOKLIJA: Već iste večeri je u cetinjskom manastiru, pred ćivotom svetog Petra Cetinjskog, obavljeno svečano naveštenje sutrašnjeg rukoploženja episkopa dioklijskog. Crkva i manastirska porta bili su pretesni da prime sve vernike koji su hteli da celivaju ruku patrijarhu i mitropolitu, pozdrave novog episkopa i poklone se trima velikim hrišćanskim svetinjama – ruci svetog Jovana Krstitelja, čestici Časnog krsta i ikoni Bogorodice Filerimos. Incidenata nije bilo, kao što je i hirotonija, provedena u crkvi Hristovog Vaskrsenja u Podgorici, sutradan prepodne, prošla u duhu vedrog slavoslavlja, kako i priliči činu u kome se jedan vladika simbolično venčava sa svojom episkopijom. Saborni hram u Podgorici, iako još u fazi izgradnje, dobio je na Vidovdan ove godine šest pozlaćenih krstova, čijim je postavljenjem svečano obeležena i dvestota godišnjica Srpskog ustanka, a vladika dioklijski, neka i to uđe u anale, prvi je episkop hirotonisan u ovoj najvećoj crkvi na području Crne Gore za čiji su temeljac doneta dva kamena – jedan iz Carigrada a drugi iz Moskve.

Svečanom ručku u restoranu Ribnica u Podgorici prisustvovale su brojne zvanice među kojima i specijalni izaslanik načelnika Generalštaba Vojske SCG, pukovnik Borislav Grozdić, zanimljiv i po tome što je magistrirao sa temom "Pravoslavlje i rat", te predstavnik Islamske verske zajednice u Crnoj Gori reis efendija Fejzić, koji je nadahnuto govorio o uzajamnoj toleranciji i ljubavi među pripadnicima različitih konfesija, pozivajući se mnogo puta na izvorno učenje Kurana. I pored izuzetno prijatne i svečane atmosfere, brojnih poznatih lica iz redova crnogorske političke opozicije, uglednih naučnika i viđenog sveta, upadljivo su nedostajali predstavnici zvaničnih vlasti i rimokatoličke crkve. Već iste večeri na državnoj televiziji barski nadbiskup i primas Srbije, monsinjor Zef Gaši, obrazložio je biranim rečima da hirotonija episkopa dioklijskog u najmanju ruku predstavlja uzurpaciju nadležnosti katoličke crkve na jednom prostoru koji je od praskozorija hrišćanstva na ovim prostorima pod njenim pastirskim staranjem.

"Mi nismo čuli zvanični stav rimokatolika, koji nisu bili na mom rukopoloženju. Koliko oni imaju pravo na zajedničku tradiciju na ovim prostorima toliko i mi polažemo pravo na dioklijsku titulu, pogotovu iz vremena hristijanizacije Slovena. Utoliko više ako smo spremni da dajemo ekumenske izjave – pred nama hrišćanima su mnogo veći problemi u ujedinjavajućoj Evropi, gde upravo preti da preovlada dukljanski (paganski) element nasleđa Evrope", kaže vladika dioklijski Jovan.

Burna je bila i reakcija arhitekte Slobodana Markovića, direktora Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture Crne Gore, u okviru koje je apostrofirano da je ovo rukopoloženje naročito alarmantno za zaštitare, jer su i do sada imali problema sa mitropolijom "koja je radila šta je htela i gradila gde je htela bez konsultacija sa stručnjacima iz Zavoda", a sada se očekuje da će mitropolit krenuti u obimnu gradnju na arheološkom terenu u Duklji, kako bi podigao odgovarajuću crkvu i prateće objekte za novog episkopa.

Pitali smo vladiku Jovana ima li osnova za ovakvu bojazan:

"Ja sam za saradnju i dogovor sa Zavodom za zaštitu spomenika Crne Gore. Kao novi vladika tek treba da uspostavim kontakt sa mnogim institucijama našeg društva."

OSTROG – TREĆE SVETILIŠTE: Titula igumana-vladike svakako predstavlja novinu koja do sada nije praktikovana u SPC-u, premda je uobičajeno u Ruskoj i Grčkoj pravoslavnoj crkvi da igumani značajnih svetilišta budu istovremeno i episkopi. Vladika Jovan objašnjava da odluka da baš on bude iguman ostroški počiva, pre svega, na činjenici da je Ostrog, pored Jerusalima i Svete gore, jedno od tri najveća svetilišta na planeti kroz koje godišnje prođe na stotine hiljada ljudi (samo 12. maja kada se svetkuje Sveti Vasilije Čudotvorac u Ostrog stigne i do 100.000 poklonika), gde se prilivaju značajna sredstva i darovi od kojih ne živi samo mitropolija, već se zbrinjavaju i mnoge bolnice, sirotišta, izbeglički kampovi i drugi brojni u nevolji. U Ostrog, kao što je opšte poznato, po pomoć i utehu dolaze pripadnici svih naroda i vera.

"Zbog specifične misije Ostroga, ne samo u Crnoj Gori već u pomesnoj pravoslavnoj crkvi, ovaj manastir dobio je igumana-vladiku, kao ranije manastiri Kovilj i Dečani. Ja sam ustoličen u tron igumana ostroških i to je novo, jer nikada iguman manastira u Ostrogu nije bio i vladika, kao sada ovom odlukom našeg sabora. Ostrog je danas utvrda pravoslavlja, ‘grad koji na gori stoji’. U taj grad-svetilište dolaze ne samo pravoslavni već i hrišćani raznih konfesija i priliči mu imati titulu nepodeljenog hrišćanstva, kao što je titula dioklijske eparhije."

Već 17. jula biće hirotonisan episkop Humski i vikar episkopa dabro-bosanskog Nikolaja gospodin Maksim. Malo je verovatno da će ovo rukopoloženje izazvati tako veliku buru kakva je upravo minula u Crnoj Gori, ali kada se bolje pogleda kroz olujne oblake nad Balkanom postaje jasno da Sinod SPC-a ima mnogo realniju predstavu o položaju podjednako i crkve i naroda koji mu je poveren na pastirsko staranje nego što je to slučaj sa državnim strukturama, te da postavljenjem trojice novih episkopa za pomoćnike pomesnim episkopima, i to nimalo slučajno na tri najkritičnije tačke naše aktuelne stvarnosti (Kosovo, Crna Gora, Bosna), konkretnim delanjem čini sve što je moguće da ublaži postojeće i predupredi moguće probleme. Od obnove episkopskih titula, što u ovom trenutku deluje kao mudra mera predostrožnosti, do obnove drevnih ili stvaranja novih episkopija, rastojanje je manje od jednog koraka. Dvomilenijumsko trajanje hrišćanske i osmovekovno Srpske pravoslavne crkve očigledno podrazumeva istorijsko iskustvo koje se ne sme potcenjivati.

Tamara Ognjević