Pozorište:
Teslina pozorišna magija

Tesla Electric Company
Uloge: Livio Badurina, Hristina Popović-Mijin
Režija: Tomaž Pandur
Pandurs. Theater, gostovanje u Ateljeu 212

Proslava pedeset godina od osnivanja Ateljea 212, čija je glavna manifestacija održana pre izvesnog vremena, obuhvatila je i zanimljiv program gostujućih predstava, onih koje su kreirali umetnici i/ili pozorišta povezana, na različite načine, sa slavljenikom. Između ostalih, u ovom programu se predstavio i slovenački reditelj Tomaž Pandur koji je, pre nekoliko sezona, ostvario zapaženu koprodukciju s Ateljeom 212, predstavu Hazarski rečnik. Ovom prilikom, Pandur je predstavio svoj poslednji projekat, predstavu nastalu u produkciji njegove kuće, Pandurs. Theater (u saradnji s još nekoliko teatarskih institucija iz regiona), a koja odaje poštu još jednoj značajnoj "pojavi" čiji se jubilej ove godine slavi – Nikoli Tesli.

Iako je zasnovana na tekstualnom predlošku Darka Lukića, predstava Tesla (pun naziv Tesla Electric Company) je, nesumnjivo, rezultat zaokruženog i jedinstvenog autorskog koncepta Tomaža Pandura, a to je, uostalom, pristup koji se uočava i u prethodnim projektima ovog reditelja (Hazarski rečnik, Sto minuta). Spominjanje ranijih Pandurovih predstava inicira poređenje pomoću koga se može izoštrenije sagledati poetička osobenost Tesle: za razliku od svesno eklektične i barokne poetike tih prethodnih projekata, najnoviji poduhvat slovenačkog reditelja je, na planu pozorišne forme, minimalistički sveden, gotovo asketski. Ako se sada prepustimo nekom, čak ne ni mnogo velikom kritičarskom učitavanju, možemo da zaključimo da ovakva poetika proističe iz samog predmeta predstave – iz ličnosti genijalnog naučnika, čuvenog po svom asketizmu, doslednom odricanju od mnogih životnih zadovoljstava.

Taj scenski minimalizam ogleda se, pre svega, u kompoziciji prostora i adekvatnoj, izrazito kontrastnoj (svetlo-tamno) postavci svetla; u vrlo oskudnom programu predstave, ove scenske komponente pripisuju se izvesnom autoru ili autorskoj grupi Numen. Kao glavno prostorno rešenje izdvaja se velika konstrukcija u obliku valjka, sastavljena od pokretnih polukružnih površina; ona je iznutra dekorisana bezbrojnim neonkama što, pored nespornog estetskog efekta svedenosti i elegancije, pravi podjednako nespornu asocijaciju na Teslinu laboratoriju. Takođe, ta svetla mogu da stvore i daleku asocijaciju na "svetlosti velegrada", na milje blještavog Njujorka u kome je Tesla doživeo neke od najvećih profesionalnih uspeha, ali u kome je, u siromaštvu i napušten od svih, i završio život. Pokretanje tih polukružnih delova središnje konstrukcije ne služi samo zato da bi se ostvario zanatski zahtev označavanja promene mesta, već da bi se, na metaforičan način, artikulisao i motiv vremenskog toka: od konkretne vremenske inverzije scenske radnje (predstava ima strukturu fleš-beka, jer se kreće od Tesline smrti ka njegovom rođenju) do metaforične vremenske inverzije koju iščitavamo iz činjenice da je veliki naučnik bio daleko "ispred svog vremena".

Minimalističkom i elegantnom dizajnu predstave bitan doprinos daju i kostimi Saše Radovića: smokinzi za gospodu i večernje, vrlo otmene crno-bele toalete iz međuratne epohe za dame (reditelj poverava jednoj glumici, Hristini Popović-Mijin, da igra sve ženske likove iz Teslinog života – sobarice hotela u kome je umro, gospođe iz njujorškog visokog društva i njegovu majku). Ovakvi kostimi, u kombinaciji s naglašenim muzičkim aspektom predstave – koji kreira i ostvaruje sastav Silence – stvaraju opšti efekat jedne salonske, gotovo operetske i žovijalne atmosfere. Na prvi pogled, prodor ovakve poetike u storiju o "tragediji jednog genija", može da deluje kao banalizujući faktor, kao krajnje neprimereno žanrovsko relaksiranje jedne veoma ozbiljne životne priče. Posmatran iz drugog ugla, međutim, ovakav rediteljski koncept može da pronađe zanimljivo opravdanje: Teslina ličnost i njegovo delo nisu bili, i pored spomenutog asketskog duha, naučnički suvoparni i dosadni, već su posedovali jednu dimenziju šokantnog, provokativnog, glamuroznog, ludičkog – teatarskog. Tom aspektu Teslinog "lika i dela" sasvim odgovara spomenuti ton "lakih", muzičkih zanrova.

U okviru ovakvih globalnih poetičkih premisa – minimalizam, elegancija, štimung salonskog ambijenta i muzičkog pozorišta – odvija se predstava sastavljena od, likovno i muzički izrazito evokativnih slika, u čijoj se osnovi često pronalaze poznati, skoro arhetipski motivi vezani za Teslinu ličnost i njegovo stvaralaštvo. Javljaju se tu metaforični i poetični prizori hranjenja golubova na ramenu, suzbijanja seksualnosti (bela maramica na međunožju u situaciji s erotskim nabojem), opsesivnog pranja ruku i zalizivanja kose, podizanja sijalice u sceni umiranja kao simbola naučnikovog dela i njegove "iluminirajuće" duše... U ovakvom, izrazito rediteljskom pozorištu, od glumaca se očekuje da budu "u funkciji" opšteg koncepta; to je, u konkretnom slučaju, značilo dostojanstvenu, otmenu i harizmatičnu scensku pojavu i doslovno "emaniranje", bez nekakve dramsko-psihološke razrade i utemeljenja, vrlo snažnih emocija. Iako je u pitanju rediteljski koncept, te emocije su, na momente, ipak delovale isuviše naglašeno i nekako artificijelno. Iz glumačkog ansambla su se, prevashodno, izdvajali Hristina Popović-Mijin u spomenutoj višestrukoj ulozi Teslinih žena i Livio Badurina kao jedno od otelotvorenja velikog naučnika; i ostali glumci su se, na smenu, pojavljivali u ovom liku... Na samom kraju treba još istaći da ova predstava nema ambicija da na narativnom i diskurzivnom nivou detaljno razlaže kompleksnu Teslinu pojavu, već da ostvari efekat "totalnog teatra" u kome elegantna i uzbudljiva pozorišna "magija" predstavlja ekvivalent jednom ljudskom i naučnom "čudu".

Ivan Medenica