Leonardova godina:
Renesansni genije nedovršenih dela

U Srbiji se nema utisak da Evropa obeležava 500 godina od smrti velikog Leonarda da Vinčija, italijanski muzeji i galerije se utrkuju ko će realizovati posebniji program njemu u čast, zbog njega je između Italije i Francuske izbio i mali diplomatski spor, a Britanci pokazuju svoje blago vezano za Leonarda

Iz Italije za "Vreme"

Kada pomislimo na Leonarda iz Vinčija doživljavamo ga najpre kao slikara Mona Lize ili Tajne večere. On je, međutim, u opsesivnom proučavanju sveta oko sebe bio više zainteresovan za anatomiju, hidrauliku, botaniku, biologiju, fiziku, mehaniku, arhitekturu, vojnu inženjeriju, urbanistiku, izgradnju muzičkih instrumenata pa tek onda za slikarstvo i vajarstvo. Fasciniran misterioznim zakonima prirode ostavio je iza sebe oko 4000 listova naučnih radova ispunjenih zbijenim rukopisom, pisanim mastilom i olovkom zdesna ulevo, kao odraz u ogledalu. Započinjao je mnoge projekte, arhitektonske, vajarske, slikarske, ali je retko koji priveo kraju. Njegovom zaslugom promenjen je tok slikarstva u Milanu, Veneciji, Firenci. Uticao je na mladog Rafaela Santija i Đorđonea, kao i na desetak umetnika koji su pohodili njegovu slikarsku radionicu osnovanu u Milanu poslednjih godina petnaestog veka. Slobodnog i nesputanog duha, Leonardo je pružao usluge najeminentnijim gospodarima italijanskih gradova-država. Postao je prvi slikar, inženjer i vajar francuskog kralja Fransoa I na čijem je dvoru živeo okružen izobiljem i uvažavanjem. Leonardo je bio narušenog zdravlja tri poslednje godine života: srčani udar mu je paralizovao desnu stranu tela, prestao je da slika i posvetio se samo naučnim spisima. Umro je na dvoru Klo-Lise, u krugu svojih učenika i kraljeve svite, 2. maja 1519. Sahranjen je u kapeli zamka Amboaz, a testamentom je sve ostavio svom omiljenom učeniku, slikaru aristokratskog porekla Frančesku Melciju iz gradića Vaprio d’Ada.

Od samog početka ove godine mnogi gradovi Evrope obeležavaju 500 godina od smrti genijalnog sina Toskane Leonarda, rođenog 1452. godine u brežuljkastom selu Vinči, između Firence i Pistoje. Dela Leonardova se poslednjih meseci u frenetičnom ritmu sele sa jednog na drugi kraj Starog kontinenta, dok se najeminentniji muzeji takmiče u bogatoj ponudi sadržajnih izložbi kreiranih ad hoc u čast ovog renesansnog genija.

Nekoliko italijanskih regija, u kojima je Leonardo proveo najveći deo života, nudi raznovrsni izbor izložbi. Toskana – tri: u firentinskoj Palaco Stroci (Palazzo Strozzi) upriličena je postavka 120 radova (slike, skulpture i crteži) firentinskog vajara i Leonardovog učitelja Andree del Verokija, koja uključuje i dela samog Leonarda i ostalih učenika. Priređivači ove izložbe, koja će biti otvorena do 14. jula, smelo su atribuisali mladom Leonardu jednu ljupku skulpturu Bogorodice sa malim Hristom od terakote, što je izazvalo burne komentare u evropskoj stručnoj javnosti. U Leonardovom muzeju gradića Vinči, u periodu od 15. aprila do 15. oktobra, organizovana je izložba "Poreklo genija" na kojoj je i njegov prvi datirani crtež, pejzaž Dolina Arna, pozajmica iz Galerija Ufici, kao i notarski dokument u kome Leonardov deda Antonio upisuje datum rođenja svog unuka: 15. april 1452. U istom gradu, u Muzeju Ideale Leonardo da Vinči izložen je Leonardov pramen kose, koji je doskora pripadao jednom severnoameričkom kolekcionaru.

Milano, grad u kome je Leonardo proveo gotovo trećinu života, pokrenuo je mnogobrojne inicijative u njegovu čast. U dvorcu Sforca je, nakon dugogodišnje restauracije, 16. maja otvorena reprezentativna Sala delle Asse čiju je tavanicu Leonardo oslikao u tehnici uljanih boja na malteru, u čast vojvode Ludovika Sforce zvanog Moro (lat. moro – crni dud). Osmišljena kao pergola koja natkriljuje prostoriju, tavanica je oslikana motivima biljnih vreža, korenja i plodova crnog duda i komplikovanom i stilizovanom kompozicijom čvorova, tako dragim Leonardu. U Sali oružja smeštena je virtuelna izložba posvećena Milanu iz vremena Leonarda, dok je u vojvodinoj privatnoj kapeli postavka crteža Leonarda i njegovih savremenika.

Milanski Muzej nauke i tehnike "Leonardo da Vinči" otvara "Leonardo da Vinči paradu" (19. jul – 13. oktobar) na kojoj će biti izložene makete Leonardovih mašina konstruisanih pedesetih godina na osnovu njegovih spisa, a koje će biti u dijalogu sa nekoliko fresaka Bernardina Luinija, Leonardovog epigona, pozajmljenih iz Pinakoteke Brere za tu priliku. U privatni muzej milanskog kolekcionara Đan Đakoma Poldija Pecolija stiže iz petrogradskog Ermitaža Bogorodica Litta, slika rađena u temperi, dok će Pinakoteka Ambrozijana, koja inače u svom fondu već ima Leonardovu sliku Portret muzičara, otkriti tajne Codexa Atlanticusa, čuvanog u svojoj prekrasnoj biblioteci: crteže vezane za Milano, ratne mašine, civilnu inženjeriju, poslednje Leonardove crteže iz Francuske. Na jesen Palazzo Litta organizuje izložbu "Na dvoru velikog maestra. Leonardo da Vinči, Šarl d’Amboaz i četvrt Porta Verčelina" na kojoj će biti izložena dva lista iz Codexa Atlanticusa u kojima se nalazi plan milanske četvrti Verčelina u kojoj je Leonardo živeo. Ispred milanskog Hipodroma danas stoji kopija Leonardovog nikada realizovanog monumentalnog projekta za konjaničku statuu Frančeska, osnivača dinastije Sforca, gde se planira instaliranje video-mapinga kroz priču o nastanku tog spomenika i multimedijalnu izložbu u saradnji sa toskanskim muzejom Bitke kod Angijarija.

U Kraljevskom muzeju u Torinu do 14. jula traje izložba "Leonardo da Vinči. Nacrtati budućnost", sa 13 originalnih crteža koje je otkupio kralj Karlo Alberto kao i Kodeks o letu ptica. Biće tu izložen i čuveni Leonardov autoportret, nacrti za Bitku kod Angijarija, crtež anđela sa slike Bogorodica u stenama, kao i nekoliko radova Rafaela, Mikelanđela i Bramantea.

Serenisima slavi toskanskog genija u Galerijama Akademije, gde će do 14. jula moći da se vidi izložba 25 Leonardovih originalnih listova koji se čuvaju u tom venecijanskom muzeju. Najpoznatiji njegov crtež u mastilu iz te zbirke je Vitruvijev čovek, "simbol klasičnog savršenstva ljudskog tela i uma, mikrokosmosa po meri čoveka koji je odraz samog kosmosa". Ovi crteži dokumentuju Leonardov živi interes u sferi naučnog istraživanja proporcija ljudskog tela, fizike, botanike, optike, oružja i mehanike, kao i pripremne skice za slike Sveta Ana sa Bogorodicom i detetom i Bitka kod Angijarija.

Muzejski prostor Skuderije del Kvirinale iz Rima izlaže nekoliko tehničkih i naučnih Leonardovih radova, dok Vatikan do 22. juna, u Muzeju Braćo di Karlo Manjo, na Trgu Svetog Petra, izlaže njegovu nedovršenu sliku Sveti Jeronim, koja inače pripada papskoj Pinakoteci. Ulaz je besplatan, a postavka je obogaćena i dokumentom iz Istorijskog arhiva Fabrika di San Pjetro, u kome se potvrđuje Leonardov boravak u vatikanskom zdanju Belvedere, u posebnim prostorijama namenjenim njemu lično.

Pariski Luvr, muzej koji poseduje čak pet Leonardovih slika od sveukupno 14 koje su mu atribuirane, priprema, već pompezno najavljenu, veliku izložbu koja se otvara polovinom oktobra ove godine. Pored Mona Lize, Bahusa, Svetog Jovana Krstitelja, prve verzije Bogorodice u stenama i Portreta dame, Luvr će obogatiti svoju izložbu eksponatima iz svog grafičkog kabineta i pozajmicama Leonardovih slika iz još nekih evropskih muzeja.

Početkom maja izbio je mali diplomatski incident između Francuske i Italije upravo u vezi s proslavom obeležavanja Leonardove smrti. Naime, Luvr je zatražio od Italije pozajmicu nekoliko Leonardovih slika za pomenutu oktobarsku izložbu. Zauzvrat je Italiji obećano nekoliko dela Rafaela Santija, još jednog renesansnog genija iz Urbina, čija se petstogodišnjica smrti obeležava tokom čitave 2020. U toku trajanja pregovora italijanska podsekretarka za kulturu Lućija Borgonzoni izjavila je da Francuska pokušava da zaseni Italiju u inicijativama posvećenim Leonardu: "Leonardo je bio Italijan, on je samo umro u Francuskoj." Međutim, profesorka istorije umetnosti sa Rimskog univerziteta "Tor Vergata" i član komiteta za inicijative posvećene Leonardu Barbara Agosti predložila je da bi ipak trebalo da se konstruktivnije sarađuje sa Francuskom "za dobrobit Leonarda samog. Kako god, čini se da su se Francuzi ipak mnogo bolje organizovali i da je Leonardo slikar više slavljen u Francuskoj negoli u Italiji."

Velika Britanija će pak ove godine veličati Leonarda crtača. Naime, 144 njegova najlepša crteža iz Kraljevske kolekcije biće istovremeno izložena u 12 gradova na potezu od Belfasta do Sauthemptona. Nakon toga, Kraljičina galerija u Bakingemskoj palati otvara izložbu "Leonardo da Vinči. Život u crtežima" koja će trajati do 13. oktobra. Crteži Leonarda se nalaze u Kraljevskoj zbirci od smrti umetnika 1519. godine, a kupljeni su za vlade kralja Čarlsa II. Ova izložba predstavljena je kao najveća posvećena Leonardu u poslednjih 65 godina: više od 200 izloženih crteža daje na uvid "način funkcionisanja Leonardovog uma i odražava čitav spektar njegovih interesa, uključujući slikarstvo, skulpturu, arhitekturu, anatomiju, inženjerstvo, kartografiju, geologiju i botaniku".

Ostvario se sibilinski iskaz slikara i istoriografa Đorđa Vazarija, koji zatvara poglavlje o životu i umetnosti Leonarda da Vinčija u njegovoj čuvenoj knjizi Životi slavnih slikara, vajara i arhitekata, štampanoj polovinom 16. veka: "Zarad svekolikih njegovih božanskih osobina, i uprkos mnogim nezavršenim delima, ime i slava njegova nikada neće pasti u zaborav."

Andrijana Ružić